Η παγίδα της (νέας) δραχμής (άρθρο του Ν. ΓΑΖΗ)

του ΝΙΚΟΥ ΓΑΖΗ
Ομολογώ πως μου προκαλεί ανατριχίλα η ευκολία με την οποία αναφέρονται πολλοί συμπατριώτες μας στο ενδεχόμενο να επιστρέψει η χώρα μας στη δραχμή! «Ε, και τι έγινε, ίσως να είναι καλύτερα να επιστρέψουμε στη δραχμή» είναι μια απ΄ τις πιο συνηθισμένες επωδούς σε συζητήσεις για το τι πρόκειται να (μας) συμβεί, μετά τις δυσκολίες συνεννόησης και συμφωνίας που έχουν ανακύψει με τους «θεσμούς» της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των δανειστών μας.
Είναι φανερό πως όσοι μιλούν περίπου …νοσταλγικά για τη νέα δραχμή, έχουν κατά νου τους την παλιά δραχμή κατά την έσχατη περίοδό της, λίγο πριν και λίγο μετά την αλλαγή της χιλιετίας και λίγο πριν αυτή αντικατασταθεί απ΄ το επάρατο για πολλούς ευρώ! Τότε δηλαδή που ο πληθωρισμός μας έπαιζε με το 3% ετησίως ενώ ο ρυθμός ανάπτυξης της Ελληνικής οικονομίας ξεπερνούσε το 4%! Αγνοούν όμως πως η νέα δραχμή, όπως κι η οικονομία μας γενικότερα -έτσι κι επανέλθουμε υπό τις παρούσες συνθήκες- δεν θα έχει καμιά απολύτως σχέση μ΄ εκείνη τη δραχμή (κι εκείνη την οικονομία), αφού όλα πλέον έχουν αλλάξει δραματικά.
Οι μεγαλύτεροι θυμόμαστε πως κατά τις δεκαετίες του ΄70 και του ΄80 είχαμε πληθωρισμό σταθερά πάνω από 20% ετησίως, με αποτέλεσμα τα τραπεζικά δάνεια να είναι απλησίαστα αλλά κι εντελώς ασύμφορα για μισθωτούς, συνταξιούχους και τους εργαζόμενους γενικότερα, αφού τα επιτόκια χορηγήσεων εκτός που ήταν δύσκολα, ήταν τόσο υψηλά (πάνω από 30%), ώστε πολλαπλασίαζαν και ανέβαζαν το τελικό ποσόν εξόφλησης σε ύψη δυσθεώρητα! Αυτό βέβαια καθιστούσε άπιαστο όνειρο για τους μισθωτούς την απόκτηση κάποιου αξιόλογου περιουσιαστικού στοιχείου (π.χ. σπιτιού, καταστήματος, άλλου ακινήτου, οχήματος κ.λ.π.)
Παράλληλα η αγοραστική αξία των μισθωτών έβαινε συνεχώς μειούμενη, αφού το ποσοστό των ετήσιων αυξήσεων των μισθωτών κατά κανόνα υπολείπονταν (συνήθως ήταν περίπου στο μισό) από το ποσοστό του ετήσιου πληθωρισμού. Έτσι η απώλεια της αγοραστικής τους δύναμης ήταν δεδομένη αλλά και η δυνατότητα αποταμίευσης που είχαν οι εργαζόμενοι ήταν εξαιρετικά περιορισμένη, αφού εκ των πραγμάτων ήταν αναγκασμένοι να «κυνηγούν» συνεχώς κάποιο αγαθό και σχεδόν ποτέ να μην το φτάνουν. Γιατί μέχρι ο μισθωτός να καταφέρει να μαζέψει τα χρήματα που κόστιζε αρχικά το αγαθό, η τιμή του (λόγω του πληθωρισμού) είχε ανέβει κατά πολύ…
Δεν είναι απαραίτητο να έχει κανείς εξειδικευμένες οικονομικές γνώσεις για ν΄ αντιληφθεί πως μια από τις χειρότερες μεθόδους άγριας φορολογίας είναι η κοπή πληθωριστικού χρήματος. Που σημαίνει πως μια κυβέρνηση καλύπτει τα δημοσιονομικά της ελλείμματα κόβοντας άφθονο χρήμα, χωρίς αντίκρισμα βέβαια… Και αυτό είναι που με μαθηματική ακρίβεια θα μας συμβεί αν επιστρέψουμε στη δραχμή. Μόνο που τα χαρακτηριστικά αυτής της επιστροφής δεν θα μοιάζουν καθόλου με την εικόνα και τα μεγέθη των δεκαετιών του ΄70 και του ΄80 που αναφέραμε, αλλά με τα χαρακτηριστικά χωρών που ήταν περίπου στην ίδια μοίρα με μας και απειλούνταν με ανεξέλεγκτη χρεοκοπία, όπως ήταν παλιότερα η Αργεντινή, η Βραζιλία και άλλες χώρες.
Τον χειμώνα του 1988 προς 1989 έτυχε να επισκεφθώ κατ΄ επανάληψη με κρουαζιερόπλοιο την Βραζιλία (μια τεράστια χώρα 64 φορές μεγαλύτερη σε έκταση από την Ελλάδα και με 17 φορές περισσότερο πληθυσμό) και την Αργεντινή (μια επίσης πολύ μεγάλη χώρα με 21 φορές την έκταση της Ελλάδας και 3,7 φορές περισσότερο πληθυσμό). Επειδή μάλιστα το πρόγραμμα ήταν εξαιρετικά χαλαρό και κάθε κρουαζιέρα προέβλεπε τέσσερις συνεχόμενες διανυκτερεύσεις στο Ρίο ντε Τζανέιρο (πόλη της Βραζιλίας) και πέντε στο Μπουένες Άϊρες (την μεγαλούπολη – πρωτεύουσα της Αργεντινής), δεν ήμουν απλά περαστικός, αλλά είχα την ευκαιρία να κυκλοφορήσω αρκετά σ΄ αυτές τις πόλεις (όπως άλλωστε και σε άλλες πόλεις-λιμάνια αυτών των χωρών) κι έτσι να δω από κοντά τα εξής πολύ ενδιαφέροντα πράγματα:

Και οι δυο αυτές χώρες είχαν τότε έντονα προβληματικές οικονομίες κι εμφάνιζαν υψηλότατο πληθωρισμό. Η μεν Βραζιλία, έχοντας αντικαταστήσει πρόσφατα το προηγούμενο πληθωριστικό της νόμισμα”κρουσέϊρος” με τα νέα «κρουσάντος» είχε ετήσιο πληθωρισμό της τάξης του 900% (που αργότερα μάλιστα ξεπέρασε το 7.000%)! Η δε Αργεντινή, έχοντας επίσης αντικαταστήσει το προηγούμενο πληθωριστικό νόμισμά της «πέσο» με νέο, τις «αουστράλες», είχε τότε ετήσιο πληθωρισμό περίπου 250% (που στην συνέχεια όμως άγγιξε τις 4.000%)! Σαν αποτέλεσμα αυτής της οικονομικής κατάστασης οι κάτοικοι βίωναν μεγάλη οικονομική δυσπραγία και φτώχεια, ενώ ανθούσε και μάλιστα έντονα η μαύρη αγορά και οι παράνομες δραστηριότητες που κύριο σκοπό τους είχαν να μαζεύουν σκληρό συνάλλαγμα. Εμείς δε οι επισκέπτες, με έκπληξη βλέπαμε ν΄ αλλάζουν οι τιμές στα σούπερ μάρκετ (ιδίως της Βραζιλίας, εκείνη την περίοδο) τρείς και τέσσερις φορές την ίδια μέρα και κάθε μέρα! Ήταν μάλιστα κάτι που μας ανάγκαζε να πηγαίνουμε πρωί-πρωί να κάνουμε τα όποια ψώνια χρειαζόμαστε, ώστε έτσι να προλαβαίνουμε τις ημερήσιες ανατιμήσεις…
Σε τέτοια οικονομικά περιβάλλοντα όμως, όπως εύκολα κανείς αντιλαμβάνεται, δεν μπορούσε να γίνει λόγος ούτε για αποταμίευση ούτε πολύ περισσότερο για δυνατότητα αγοράς αγαθών (ιδιαίτερα των πανάκριβων εισαγόμενων) για τους μισθωτούς και για τα λαϊκά στρώματα γενικότερα, ενώ κι η κάλυψη των στοιχειωδών αναγκών διαβίωσής τους κατέληξε απίστευτα δύσκολη.
Παρόμοια φαινόμενα είναι βέβαιο πως θα αντιμετωπίσουμε κι εμείς αν -με οποιονδήποτε τρόπο- βγούμε απ΄ την ομπρέλα του ευρώ και βαδίσουμε στον δικό μας μοναχικό δρόμο. Γι αυτό και καταθέτω την δική μου αυτή εμπειρία ώστε να μην έχουμε ψευδαισθήσεις για το τι θα μας συμβεί και να μην θεωρούμε μ΄ ευκολία κι ασυλλόγιστα την επιστροφή στη δραχμή σαν πανάκεια, ούτε καν σαν θετική εξέλιξη…

Τι έγινε μετά

(Σημαντική Σημείωση: Κάποια απ΄ τα γεγονότα που ακολουθούν, τα οικονομικά στοιχεία, όπως και οι φωτογραφίες προέρχονται από σχετική έρευνα της ηλεκτρονικής έκδοσης της Ελευθεροτυπίας, από το www.thepressproject.gr, από το www.papaioannou-giannis.gr κι από το www.makthes.gr Η φωτογραφία με τον χαρταετό της δραχμής, είναι απ΄ την Καθαρά Δευτέρα, δημοσιεύτηκε στο Mylefkada.gr και δείχνει τον ευρηματικό χαρταετό του κ. Καγκελάρη).

Πάνω: Το υπουργείο Οινονομίας της Αργεντινής

Για όσους τυχόν αναρωτιούνται ποια ήταν η κατάληξη αυτής της κατάστασης, θα τους πούμε ότι η Βραζιλία με πολύ προσπάθεια κατάφερε να ξεπεράσει τελευταία την κρίση, βασιζόμενη κυρίως στον πλουσιότατο και ανεξάντλητο φυσικό της πλούτο και αφού ξανα-άλλαξε το πληθωριστικό νόμισμά της σε ρεάλ, έχει πλέον μια έντονα αναπτυσσόμενη οικονομία.
Η Αργεντινή αντίθετα, μπήκε σε πολύ μεγάλες περιπέτειες -κι επειδή αρκετές απ΄ αυτές έχουν μεγάλες ομοιότητες με τις δικές μας- αξίζει να τις προσέξουμε ιδιαίτερα: Το 1991 με πρόεδρο τον λαϊκιστή Κάρλος Μένεμ, άλλαξε ξανά το νόμισμά της (τις έντονα πληθωριστικές πλέον αουστράλες) με το νέο πέσο που το καθένα τότε άξιζε 10.000 αουστράλες! Με νόμο λοιπόν και χωρίς να υπολογίσει την αντίδραση των αγορών, προκειμένου να ελέγξει τον υπερπληθωρισμό που κάλπαζε και άγγιζε τότε το 4.000% ετησίως, επέβαλε μια αυθαίρετη ισοτιμία του νέου νομίσματος ως εξής: 1 πέσο να ισούται με 1 δολάριο! Αυτό, εκτός των άλλων, είχε σαν συνέπεια να μαραζώσουν εντελώς οι εξαγωγές της, (με παράπλευρη συνέπεια να αυξηθούν κατακόρυφα οι εξαγωγές της γειτονικής Βραζιλίας). Όλα τα επόμενα χρόνια η χώρα βολόδερνε μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας με τον άλλοτε πλούσιο λαό της βουτηγμένο στην φτώχεια και τη δυστυχία, περίπου μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ΄90.
Το 1999 η κυβέρνηση Μένεμ πήρε δάνειο από το ΔΝΤ 12 δις δολάρια υπογράφοντας συμφωνία (παρόμοια με το Ελληνικό Μνημόνιο του 2011), η οποία προέβλεπε σκληρά μέτρα: Ιδιωτικοποιήσεις μεγάλων κρατικών εταιρειών (πετρέλαια, φυσικό αέριο, αερογραμμές κ.λ.π.), ενώ ταυτόχρονα απαίτησε κι έγιναν 150.000 απολύσεις απ΄ το δημόσιο. Το αποτέλεσμα ήταν να επικρατήσει βαθύτατη ύφεση και μεγάλη ανεργία που έφεραν ακόμη μεγαλύτερη ανέχεια και θέριεψαν την διαφθορά.

Τεράστιες οι διαδηλώσεις της κατσαρόλας…

Μέχρι που το 2001 έγινε το μεγάλο μπαμ: Οι διεθνείς αγορές εξισορρόπησαν την πλασματική νομισματική ισοτιμία αλλάζοντάς την σε 1 πέσο=0,25 δολάρια, που σήμαινε πως όποιος είχε στην τράπεζα 100 δολάρια πήγαινε κι εύρισκε πως έχει μόνο 25. Έτσι οι άνθρωποι της πρώην μεσαίας τάξης, όχι μόνο κατέληξαν να μην έχουν πλέον χρήματα για να βάλουν βενζίνη στο αυτοκίνητό τους αλλά δεν είχαν ούτε καν τη δυνατότητα να πάρουν το λεωφορείο…
Όταν λίγο μετά απ΄ αυτά (αρχές του 2002) η κυβέρνηση είχε παραιτηθεί κι πρόεδρός της ντε λα Ρούα εγκατέλειπε τη χώρα με ελικόπτερο, έβλεπε από ψηλά τους πολίτες με κατσαρόλες και με λοστούς στα χέρια να σπάνε τράπεζες, να λεηλατούν σούπερ μάρκετ και τους σεκιουριτάδες να τους πυροβολούν στο ψαχνό…

Συσίτια για την επιβίωση…

Τότε ήταν που η χώρα βίωσε τις συνέπειες της ανεξέλεγκτης χρεοκοπίας για τα καλά και οι πολίτες της αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην «ανταλλακτική οικονομία», με τρόφιμα και ρούχα προς ανταλλαγή αρχικά και υπηρεσίες, από νομικές συμβουλές μέχρι ιδιαίτερα μαθήματα αργότερα. Και κάπως έτσι κυριάρχησαν σχεδόν σε όλη τη χώρα τα «creditos» που ήταν κουπόνια ανταλλακτικού χρήματος, κάτι σαν αυτοσχέδιο νόμισμα δηλαδή λόγω έλλειψης κανονικού, που δειλά είχαν ξεκινήσει ήδη από το 1995 προκειμένου τα λαϊκά στρώματα να αντιμετωπίσουν την μεγάλη κρίση και ανέχεια.
Το σύστημα αυτό που ουσιαστικά αχρήστευε το πραγματικό χρήμα και τους διακινητές του, όπως ήταν φυσικό, δεν άρεσε στο ΔΝΤ, στους δανειστές και στις ντόπιες τράπεζες. Γιατί εκατομμύρια πολιτών γύρισαν την πλάτη στο ΔΝΤ, όπως έκανε κι η χώρα ολόκληρη κηρύσσοντας στάση πληρωμών. Το σημαντικότερο ήταν πως κατέδειξαν ότι παρά τα πολλά προβλήματα η ζωή μπορεί να συνεχιστεί χωρίς χρήματα. Τελικά όμως αυτό αποδείχτηκε ουτοπία, όταν κάποιος άγνωστος μηχανισμός έθεσε στην κυκλοφορία άφθονα πλαστά creditos, με αποτέλεσμα το σύστημα να καταρρεύσει.
Οι συνέπειες εκείνης της χρεοκοπίας ήταν τρομερές για τους πολίτες, αφού πάνω από τον μισό πληθυσμό της χώρας (το 57%), βούτηξε κάτω απ΄ το όριο της φτώχειας κι η ανεργία ξεπέρασε το 23%. Στη συνέχεια άρχισε με πολύ αργούς ρυθμούς η επίπονη αναπτυξιακή διαδικασία που σταδιακά έφερε τη μείωση της φτώχειας και της ανεργίας.
Όμως μην νομίσει κανείς πως με την χρεοκοπία του 2002 η χώρα ξεμπέρδεψε με τους διεθνείς τοκογλύφους και κυρίως με τα γνωστά κερδοσκοπικά vulture funds (κεφάλαια γύπες) αμερικανικών συμφερόντων και το ΔΝΤ. Κάθε άλλο. Με διάφορες μεθοδεύσεις, αλλά και με απόφαση αμερικάνικου δικαστηρίου (αφού προκειμένου να γίνουν ελκυστικά κάποια ομόλογά της, η κυβέρνηση της Αργεντινής είχε την αφροσύνη να δεχθεί το Αμερικανικό δίκαιο, όπως εμείς συμφωνήσαμε να υπαχθούμε στο Αγγλικό), η χώρα δεν μπορούσε να σηκώσει κεφάλι. Και κάπως έτσι έφθασε (μάλλον όμως κατ’ επιλογήν της) στην δεύτερη στάση πληρωμών (χρεοκοπία) δώδεκα χρόνια μετά την πρώτη…

Τα αίτια της κρίσης και της χρεοκοπίας
Στην Αργεντινή η οποία, κατά το πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα, ανήκε στις πλουσιότερες χώρες του κόσμου, η κύρια αιτία της πτώσης της ήταν τόσο οι πολιτικές, όσο και οικονομικές περίοδοι συνεχούς αστάθειας, οι οποίες επικράτησαν μετά το 1955. Οι διαρκείς εναλλαγές των κυβερνήσεων είχαν σαν αποτέλεσμα την «εναλλασσόμενη» υιοθέτηση διαφορετικών κάθε φορά οικονομικών πολιτικών, οι οποίες οδηγούσαν σε πολλές επί μέρους κρίσεις που καταπολεμούνταν συνήθως με βραχυπρόθεσμα, «σταθεροποιητικά» προγράμματα.

Ή Αργεντινή, χώρα με μεγάλο φυσικό πλούτο, χαρακτηρίζεται σαν μία «υπερήφανα οπισθοδρομική» κοινωνία, στην οποία κυριάρχησαν για πολλά χρόνια οι ψευδαισθήσεις και οι προκαταλήψεις. Οι Αργεντίνοι θεωρούσαν ότι, με κριτήριο τη σοσιαλιστική θεωρεία, έπρεπε να δουλεύουν λιγότερο και να αμείβονται περισσότερο, ανεξάρτητα από το «προϊόν» που παρήγαγαν ή από το τι επικρατούσε στον υπόλοιπο κόσμο. Έτσι, ουσιαστικά αποξενώνονταν από την παραγωγική διαδικασία, γεγονός που έγκριτοι οικονομολόγοι το απέδωσαν αφενός μεν στην αντίφαση ανάμεσα στην οικονομική οπισθοδρομικότητα και την κοινωνική αδιαφορία, αφετέρου δε στην πρώιμη «υπερπολιτικοποίηση». Σε τελική ανάλυση όμως και κάπως πιο απλουστευμένα, οι Αργεντινοί επιθυμούσαν κάτι, το οποίο ήταν αδύνατον να τους προσφέρει η Οικονομία ή το κράτος τους. (Σας θυμίζουν αυτά τίποτε;)
Ας φροντίσουμε λοιπόν να διδαχθούμε τουλάχιστον κάτι από το πάθημα του συμπαθούς αυτού λαού…