Ανακοίνωση του Συλλόγου Νυδρίου “Βίλχελμ Νταίρπφελντ”

«Αλήθειες και ψεύδη για τον Όμηρο»

Το νέο βιβλίο του κ. Δούκα και η σημασία του για όλους εμάς

Το εντυπωσιακό εξώφυλλο του βιβλίου με την σύγχρονη αισθητική των κόμικς,  είναι έργο του ίδιου του συγγραφέα

***

Ο κ. Δούκας έχει ανοίξει ένα διάλογο με γνωστά καί άγνωστα σύμπαντα του ομηρικού κόσμου, έναν μακρύ και επίπονο δρόμο αναζήτησης της ομηρικής αλήθειας για πολλές δεκαετίες. Η αφοσίωση και το πάθος του, η πίστη και η ευρενητική του δεινότητα  μας έδωσαν τα 18 εκλεκτά βιβλία του.

Το τελευταίο του βιβλίο «Αλήθειες και ψεύδη για τον Όμηρο»,  από τις εξαιρετικές εκδόσεις « Αιγηίς», αποτελεί άλλον έναν ώριμο καρπό της δια βίου αφοσίωσης του έμπειρου ομηριστή.

Είναι για όλους εμάς τους αναγνώστες ένας σημαντικός οδηγός  για να μπορούμε να παρακολουθούμε και να κατανοούμε τον συγκλονιστικό κόσμο των επών, με έναν καθαρό και απαλλαγμένο από προκαταλήψεις και μυθεύματα προσανατολισμό.

Αποτελεί μια εποπτεία και σύνθεση απόψεων πάνω στις σημαντικές  αναζητήσεις  και στα συμπερασμάτα της επιστημονικής κοινότητας, διαχρονικά. Εστιάζει  κυρίως σε σύγχρονα συμπεράσματα και ερμηνείες, πέραν της  αρχαιολογίας, και άλλων επιστημών, όπως είναι η  γεωφυσική και η αστροφυσική, η γλωσσολογία , η μελέτη των αρχαίων γραφών κ. ά. Ερευνώντας συγχρόνως αρχαίες και νεότερες πηγές επικαιροποιεί και συντονίζει, με μια κλασική πλέον μέθοδο, γνώσεις και επιχειρήματα χιλιετιών.

Η γλώσσα του Ομήρου και η ερμηνευτική κοιτίδα του Β. Νταίρπφελντ

Το βιβλίο ακολουθεί  την διαχρονική έρευνα και ερμηνεία των επών που στηρίζεται σε δύο θεμελιώδεις  προσωπικές επιλογές-  αρετές του συγγραφέα, όπως εξάλλου συμβαίνει και με όλο το έργο του:

Α. την άμεση και βαθιά σχέση του με την γλώσσα του Ομήρου. Ο ίδιος έχει μεταφράσει με τον πιο πιστό και δόκιμο τρόπο την Ιλιάδα και Οδύσσεια ( σε πεζό και έμμετρο λόγο) κρατώντας, με ευλαβική προσήλωση στις μεταφράσεις του, αυτούσιες όλες τις ομηρικές λέξεις.  Μπορούμε  να βρούμε συγκεντρωμένες αυτές τις ομηρικές λέξεις που χρησιμοποιούμε και σήμερα στην καθημερινή μας ζωή, ώστε να ανατρέχουμε σ΄αυτές και να τις μελετούμε, στα επίσης πολύτιμα βιβλία του: «Λεξικό 15.000 λέξεων του Ομήρου στην καθομιλουμένη» και «Λεξικό διεθνών  λέξεων του Ομήρου» ( στην αγγλική και ελληνική).

Έτσι και στο τελευταίο βιβλίο του, καλλιεργώντας με συνέπεια  αυτή την γλωσσική προσέγγιση με τα αλλεπάλληλα αποσπάσματα από τα έπη που παραθέτει, μεταφρασμένα με την πιο πιστή ομηρική διατύπωση, αποκαθιστά την τραυματισμένη επικοινωνία του έλληνα αναγνώστη με την πανάρχαια γλώσσα και μας προσφέρει, ακόμη μια φορά, μία αίσθηση καταγωγής, βαθιά στο χρόνο, και αδιαίρετης γλωσσικής μνήμης. Και αυτή είναι η πιο σημαντική συνεισφορά του συγγραφέα: μέσα από την συνείδηση της ενότητας της ελληνικής γλώσσας να κατανοήσουμε τον ομηρικό κόσμο, αλλά και τη ζωής μας.

Β.Η μεθοδολογία της έρευνας και της ανάπτυξης των επιχειρημάτων του κινείται , και σε αυτό το βιβλίο,  στον ασφαλή και τεκμηριωμένο χώρο της σπουδαίας ερμηνευτικής αφετηρίας που αποτελεί, για τον Όμηρο και τα έπη του σε όλον τον κόσμο, το έργο του Νταίρπφελντ.

Γιατί είναι ο Νταίρπφελντ που έβαλε τον θεμέλιο λίθο της αποδόμησης του γερμανικού κυρίως ακαδημαϊκού μυθεύματος της μη ιστορικότητας του Ομήρου, αλλά και πολλών αρχαίων, ελληνιστικών δογμάτων και σύγχρονων δοξασιών που αποπροσανατολίζουν και αμφισβητούν  τον Ομήρο ως τον ένα και μοναδικό ποιητή των επών, τον γεωγράφο με την συναρπαστική ακρίβεια της περιγραφής του τόπου σε μικρή και μεγάλη κλίμακα, τον πανεπιστήμονα αοιδό.

Ακόμη κι αν υπάρχουν κάποιες διαφοροποιήσεις του συγγραφέα με τη θεωρία του σπουδαίου ερευνητή, σε συμπεράσματα που βλέπουμε και εδώ, στο νέο του βιβλίο -αφορούν κυρίως στην αμφισβήτηση του λόφου του Χισαρλίκ ως το Ίλιον, την πόλη του Πριάμου κατά  Σλήμαν και Νταίρπφελντ- ο βασικός μεθοδολογικός άξονας του Νταίρπφελντ , τόσο από την ερμηνεία των επών όσο και από το ανασκαφικό του έργο, παρατηρούμε ότι παραμένει το βασικό ερμηνευτικό εργαλείο και για τους σύγχρονους μελετητές. Και εδώ, η βαθιά σχέση του Νταίρπφελντ με την ελληνική γλώσσα την αρχαία καθώς και την σύγχρονή του καθομιλουμένη και την καθαρή σαν διαμάντι θεωρία του για την ιστορικότητα του Ομήρου, έχουν δημιουργήσει την γέφυρα με τους σύγχρονους ερευνητές.

 «Η Ιθάκη κατά τας γραφάς»

Με ερμηνευτική πυξίδα λοιπόν τας «γραφάς»,  με πολλαπλά και σπουδαία αποσπάσματα από την Οδύσσεια κυρίως, ανασυνθέτει και παραθέτει ο κ. Δούκας στο κεφάλαιο αυτό του βιβλίου του όλα τα ακριβή επιχειρήματα και για την Λευκάδα – Ομηρική Ιθάκη.

Ξανά το νησί μας γίνεται κέντρο του ομηρικού κόσμου.

Ένας σύνθετος κόσμος υπηρετών, βοσκών, μνηστήρων και κεντρικών πρωταγωνιστών κινείται μέσα στο χώρο του βασιλείου και μέσα στον οικείο χρόνο των ανθρώπων, του παλατιού, των τελετουργιών και συνηθειών της καθημερινότητας συνθέτοντας και ερμηνεύοντας τον μεγάλο χρόνο και χώρο του σπουδαίου βασιλιά με ακριβείς  περιγραφές, που μόνο ένας οικοδεσπότης μπορεί να γνωρίζει και που εμείς οι μακρινοί στο χρόνο συγγενείς του μαθαίνουμε πλέον  να αναγνωρίζουμε,  ως νησιώτες, κάτοκοι της οικείας ομηρικής γης που ήταν και είναι πάντα το μοναδικό μας νησί.  Και συγχρόνως ανασκευάζει και συνθέτει πολλά από τα διαχρονικά επιχειρήματα και συμπεράσματα ερμηνεύοντας τα πρόσωπα και τον χωροχρόνο του μεγάλου νόστου.

Ταυτοπροσωπία Ομήρου με Οδυσσέα

Όχι μόνο ιστορικό πρόσωπο ο Όμηρος, αλλά ο ίδιος ο Οδυσσεύς. Ο συγγραφέας εξελίσσει την έννοια της ιστορικότητας του Ομήρου στην ιδέα  της ταυτοπροσωπίας ήρωα και ποιητή. Ένα θέμα καυτό για το ομηρικό σύμπαν  που έχει απασχολήσει σε βάθος τον κ. Δούκα, όπως και πολλούς άλλους ερευνητές. Έτσι και στο νέο του βιβλίο υπεραμύνεται την ταύτιση του Ομήρου με τον Οδυσσέα. ‘Οχι απλά με τις οικείες περιγραφές στην Οδύσσεια, που μόνο ένα πρόσωπο του παλατιού θα μπορούσε να ξέρει ή με την εξιστόρηση κρίσιμων αποδείξεων όλου του πολύχρονου ταξιδιού.

Σ΄αυτό το τελευταίο βιβλίο και με την επιλογή από την Ιλιάδα εκείνων των αποσπασμάτων  που πάλι συνηγορούν  δυναμικά στην παραπάνω εκδοχή. Ποια είναι αυτά τα αποσπάσματα;  Ό,τι συνθέτει την εικόνα ενός ανελέητου δεκαετούς πολέμου.

Μάχες, αποτρόπαιοι ακρωτηριασμοί, πτώματα, θάνατος και  η αποθέωση της ανατομίας του ανθρωπίνου σώματος στην υπηρεσία της απόδειξης

Έτσι οι πυκνές, θηριώδεις πολεμικές σκηνές της Ιλιάδας που έχουν επιλεγεί, όλες  με την κινηματογραφική αλληλουχία της δράσης των ηρώων, όπως επισημαίνει ο ίδιος, η πορεία των μαχών και η εξέλιξη των συμπλοκών που μόνο ένας αυτόπτης μάρτυρας θα μπορούσε να περιγράψει και όχι ένας ανύπαρκτος αοιδός ή « συρραφή» αοιδών διάσπαρτων στα αζήτητα ενός αόριστου χρόνου.

Μας καλλιεργεί λοιπόν το βιβλίο, όχι μόνο την σε βάθος αίσθηση της ιστορικότητας του Ομήρου, αλλά και αυτήν ενός ποιητή που μιλά για δέκα χρόνια ηρωικού πολέμου.

Και αυτή ακριβώς η αίσθηση ιστορικότητας και ταυτοπροσωπίας επιτείνεται και γίνεται εμφατική στο νου και την ψυχή μας και με την εστίαση εδώ στις ιατροδικαστικές- ανατομικές περιγραφές του πολυετούς  φονικού.

Κεφάλια, μάτια, δόντια, σπλάχνα, αγγεία, τένοντες, οστά: τα σώματα διατρυπώνται, τεμαχίζονται, εκσφενδονίζονται, πετάγονται στο χώμα ή γεμίζουν τον Σκάμανδρο ή περιφέρονται σαν τρόπαια μιας λυσσαλέας οργής, όλα περιγράφονται με την ακριβή, ψύχραιμη ορολογία  -όπως χρησιμοποιείται στις μέρες μας – ενός ιατροδικαστή! Ποιος ανύπαρκτος , αόρατος ποιητής   μπορεί με τόση πιστότητα και ακραία  λεπτομέρεια και συνοχή να εκφράσει αυτή την κατάσταση του ανθρώπινου ολέθρου, αναρωτιέται ο συγγραφέας.

Όλα αυτά τα θαυμαστά επιστρατεύονται στην άλλη μεγάλη μάχη για τα επιχειρήματα της ταυτοπροσωπίας.

Και συγχρόνως στο ίδιο σκηνικό: η κόκκινη γραμμή της καταγωγής, η κοσμογονία των ονομάτων, των συγγενειών, των δεσμών αίματος Αχαιών και Τρώων.

Τα αλλεπάλληλα πρόσωπα των μαχητών αναφέρονται όλα μέσα από τα καίρια αποσπάσματα  που έχει επιλέξει με τα πυκνά δίκτυα της καταγωγής τους. Κανένας πολεμιστής χωρίς την γενιά του. Ονόματα, σόγια, τοπωνύμια, μια πυκνή αφήγηση της κόκκινης γραμμής του αίματος,  μια περιγραφή  της υπόστασης των πολεμιστών με τις λεπτομέριες της καταγωγής. Μέσα στο χάος του πολέμου κανείς δεν είναι ανώνυμος. Κάτω από το βλέμμα των θεών, λίγο πριν το μοιραίο κλείσιμο των ματιών από τον θάνατο, οι βιογραφίες του αφανισμού συντάσσονται με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες από τον μεγαλειώδη ποιητή με τον ασύγκριτο  ρεαλισμό.

Η μεθοδολογία και η ανάπτυξη αυτών των επιχειρημάτων, πάντα μέσα από την σύγκρουση ή αποδοχή των πηγών, μας διδάσκει ένα τρόπο να προσεγγίζουμε τα βασικά ζητήματα, την ατμόσφαιρα των πολλαπλών πεδίων του ηρωϊκού ανθρώπου, απολαμβάνοντας συγχρόνως την υψηλή ποίηση.

Ο ομηρικός χρόνος (και χώρος)

Η εξοικείωση με το μεγάλο ζήτημα του ομηρικού χρόνου είναι μια άλλη σπουδαία συμβολή του βιβλίου στον αναγνώστη.

Ο προϊστορικός χρόνος φαίνεται να καλπάζει προς τα πίσω, όπως δείχνουν οι διεπιστημονικές – διαθεματικές ανακαλύψεις. Η ριζική επανεκτίμηση του προϊστορικού χρόνου γενικότερα και ύστερα του ομηρικού ειδικότερα, οι ανατροπές των χρονικών περιόδων όπως τις γνωρίζαμε μέχρι πρόσφατα, σύμφωνα με τις τελευταίες αραχαιολογικές ανακαλύψεις και σε συνδυασμό με μια εντυπωσιακή  συμβολή των θετικών επιστημών στα ζητήματα αυτά, όπως η αστροφυσική, γεωφυσική, γεωμυθολογία αποτελούν  βασικό υλικό με το οποίο ο συγγραφέας συνθέτει την δική του επιχειρηματολογία.

Σε βασικά και θεμελιώδη συμπεράσματα αυτών των επιστημονικών διαπιστώσεων στηρίζει πολλά από τα επιχειρήματά του, που αφορούν στην ερμηνεία του ομηρικού χωροχρόνου.

 Πόσο αρχαίος ήταν ο Όμηρος για τους αρχαίους ημών προγόνους;  Τα Μετεωρολογικά του Αριστοτέλη και άλλες πηγές.

Αυτές οι θεαματικές ανατροπές της έννοιας του χρόνου που φυσικά είναι άρρηκτα δεμένες  και με την έννοια και τον σχηματισμό του προϊστορικού χώρου, συνδυάζονται με την συνεχή αναφορά, ανάλυση και επεξεργασία πολλών, αρχαίων κυρίως πηγών, με τις οποίες ο ερευνητής είναι  εξοικειωμένος σε όλη του την ζωή.  Μελετά  συνεχώς και εμπλουτίζει με καινούργιες αναφορές και συμπεράσματα  το νέο του βιβλίο.

Πώς είχαν βιώσει στον δικό τους χρόνο και κατά τις αντίστοιχες περιόδους ο λαός, οι λόγιοι, οι βασιλείς τα έπη; Πόσο κοντά στην δική τους εποχή κατανοούσαν και ένιωθαν την ομηρική ποίηση; Είναι από τα βασικά ερωτήματα που ο συγγραφέας πραγματεύεται εδώ.

Τα  Μετεωρολογικά του Αριστοτέλη είναι μία από τις πηγές που αναφέρονται στο βιβλίο. Η συγκεκριμένη αναφορά στον μεγάλο φιλοσόφο για το επίμαχο θέμα θα ενυπωσιάσει τον απλό αναγνώστη.     

Η σύνθεση αυτών των δύο παραμέτρων, της διεπιστημονικής ανάλυσης και των πηγών στην αρχαία κυρίως περίοδο  απομακρύνουν τον Όμηρο και τα έπη του από το εσφαλμένο λιμάνι  της  περιόδου του 8^ου π.Χ αιώνα.

   Η πολύτιμη εξοικείωση 

Ένα  απολύτως ελκυστικό βιβλίο , «Οι αλήθεις και ψεύδη για τον Όμηρο», μας εξοικειώνει με όλα τα σύμπαντα του ομηρικού κόσμου, καλλιεργώντας συγχρόνως μια μεθοδολογία: να μπορούμε να προσεγγίζουμε το ποίημα και να αποκαθιστούμε πλάνες, όχι μόνο κερδίζοντας την δική μας κριτική ματιά μαζί με το χαμένο μάτι του Κύκλωπα, την πληγωμένη  συνείδηση της γλώσσας μας, αλλά και να μπορούμε να απολαμβάνουμε την υψηλή ποίηση στην ενότητά της με τον ρεαλισμό της περιγραφής, της ιστορικής πληροφορίας και  της θεϊκής πνοής. Όπως αδιαίρετα αυτά τα στοιχεία συνυπάρχουν στον άνθρωπο.

Για τον Σύλλογό μας

Ελένη Βερυκίου