FortsaLefkada.gr 
(Εδάφιο απ’ το υπό έκδοση νέο μου βιβλίο με τίτλο ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΑ ΛΑΪΚΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΜOΝΟΠΑΤΙΑ)
***
Πρόκειται για μια θαυμάσια ευρηματικότητα στα χωριά του νησιού μας, με λεπτό χιούμορ και πνεύμα, χαρακτηριστικά που εμφανίζονται στα καθαρά και γνήσια, από κάθε άποψη, Λευκαδίτικα Σκωπτικά τραγούδια, τα οποία τραγουδούσαν και χόρευαν στα γλέντια, αλλά κυρίως τις Απόκριες, όταν το ξεφάντωμα, σαν ένα διάλειμμα στην τραχιά ξωμάχικη ζωή τους, ήταν της καρδιάς τους ο ανεβασμός! Θα δημοσιεύσομε αυτά τα σκωπτικά τραγούδια, κατά πρώτον, όσα καταγράφει ο Πανταζής Κοντομίχης, στο έργο του ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ, με την παρατήρηση πως, σε όποια εξ αυτών έχομε περισσότερα ακούσματα σε στίχους, θα τους αναφέρομε, δεύτερον, τα προσωπικά μας ακούσματα, κυρίως, απ’ τα χωριά των Σφακιωτών. Θα αναφέρω χαρακτηριστικά πως γνωρίζω τον σκοπό και τον ρυθμό των περισσοτέρων αυτών τραγουδιών που θα παρουσιάσω, όπως τα άκουσα μικρό παιδί στο χωριό μου, ή όπως μου τα μετέφεραν και μου τα τραγούδησαν ηλικιωμένα άτομα στα χωριά κυρίως των Σφακιωτών και της Καρυάς ακόμη απ’ την δεκαετία του 1970!.
Απόκριες! Ξεφάντωμα και γλέντι! Ένα διάλειμμα ψυχαγωγίας στην τραχιά ζωή του Λευκαδίτη ξωμάχου!
Για να καταδείξουμε ακριβώς αυτή την σπουδαιότητα, τον μοναδικό λαογραφικό πλούτο και την αξία αυτών των Σκωπτικών Λευκαδίτικων τραγουδιών, θα αναφερθούμε στην άποψη ενός ειδικού και μάλιστα με εμπειρία μουσική, αλλά και γνωστός στο πανελλήνιο. Eπί Δημαρχίας Πάνου Σκληρού είχε έρθει στο νησί ο εξαίρετος μουσικολόγος και παρουσιαστής της λαϊκής τραγουδιστικής και χορευτικής παράδοσης της χώρας ο Παναγιώτης Μυλωνάς, ο οποίος παρουσίασε στην τότε ΕΡΤ2 τους γνωστούς χορούς της Λευκάδος, τους οποίους χόρεψε ο ΟΡΦΕΑΣ στον περίβολο της Μονής της Φανερωμένης! Άριστα ενημερωμένος ο έγκριτος αυτός παρουσιαστής για τα μουσικά δεδομένα του νησιού μας, εξέφρασε την απορία γιατί δεν ακούγονται στα χωριά μας τα περίφημα σκωπτικά Λευκαδίτικα τραγούδια και ανέφερε χαρακτηριστικά, γιατί δεν ακούγεται και δεν χορεύεται το <<Στην Εγκλουβή πουλούν κρασί και στο Νιοχώρι ξύδι και στην καημένη Βαυκερή βάζουνε το φκιασίδι…>>. Μάλιστα ο Παναγιώτης Μυλωνάς προχώρησε ένα βήμα παραπέρα και αναφέρθηκε στο γεγονός ότι, σε αυτό το περίφημο σκωπτικό Λευκαδίτικο τραγούδι μπορούμε να δούμε και με ποια όργανα γλεντούσαν οι παλιοί Λευκαδίτες και συνέχισε την αφήγησή του απ’ τον τηλεοπτικό του δέκτη, <<Πλατύστομα κι Αλεξανδρος είναι χορευταράδες και στην Καρυά στον πλάτανο βαράνε οι ζουρνάδες…>>. Εμείς, και το τραγούδι αυτό, μαζί με δεκαοκτώ άλλα ντόπια Λευκαδίτικα, το 2010, το αποθησαυρίσαμε στο CD, που δημιουργήσαμε με τίτλο ΜΟΥΣΙΚΟ ΣΕΡΓΙΑΝΙ ΣΤΗΝ ΛΕΥΚΑΔΑ με μουσική Παναγιώτη Φίλιππα! Το γιατί ακόμη δεν το υιοθέτησαν να χορεύεται στα σημερινά πανηγύρια των χωριών του νησιού, όντως είναι απορίας άξιον… Παρόμοια απορία με την δική μας εξέφρασε ο ανωτέρω ειδικός μουσικολόγος, γι αυτό το εκπληκτικό αυθεντικό Λευκαδίτικο τραγούδι, που αμέσως ακολουθεί…
ΣΤΗΝ ΕΓΚΛΟΥΒΗ ΠΟΥΛΟΥΝ ΚΡΑΣΙ
Στην Εγκλουβή πουλούν κρασί και στο Νιοχώρι ξύδι
Και στην καημένη Βαυκερή βάζουνε το φτιασίδι
Πλατύστομα κι Αλέξανδρος είναι χορευταράδες
Και στην Καρυά στον Πλάτανο βαράνε οι ζουρνάδες
Σφακιώτες μέχρι τον Φρυά ξουρίζουν τους παπάδες
Απάνω Εξάνθεια ευωδιά κι η κάτω μας φουμίζει
Το Καλαμίτσι το φτωχό ανθεί και λουλουδίζει
Χορτάτα μέχρι Αϊ Λιός είναι κοτοφαγάφες
Και στο Κομπλιό μες στο χωριό είν’ ούλοι τους φαγάδες
Στο Δράγανο ξεσκάλτσωτοι στ’ Αθάνι μπαλωμένοι
Στον Άγιο Πέτρο το χωριό είν΄ούλοι αγκαστρωμένοι
Κοντάραινα ασυναύλιαστοι και λασποκυλισμένοι
Μαραντοχώρι κι Εύγηρος κοκινοπηλιασμένοι
Στο Σύβρο μπακανιάρηδες, κολοκυθοφαγάδες
Κι ο Βουρνικάς καλό χωριό, μα είν’ ούλοι κερατάδες
Μεσ’ στην Κατούνα το χωριό είν’ ούλοι τους ψαράδες
και στους Καρυώτες το χωριό είν ούλοι μασκαράδες
Το Φρύνι κι η Απόλπαινα είν’ ούλοι καλαθάδες
Κι οι Τσουκαλάδες το χωριό είν΄ούλοι τομαράδες
Στο Κατωχώρι είναι στραβοί κι ο Πόρος είναι σκούπα
Κι όλοι γλεντούν και πίνουνε με αδειανή την κούπα
Και σ’ αμπολύσει η εκκλησιά το κάθε παλληκάρι
Στον Πόρο μπρος στου Κάπαλου θα ρίξει το λιθάρι
Οι Πορισάνοι είν’ μαραγκοί στα γράμματα ξεφτέρια
Έχουνε πάρει το ρεκόρ και στα καλά μαχαίρι
Σ’ όλα τα ρέστα τα χωριά είν΄ούλη η πανούκλα
Κι η Χώρα με τ’ αυλάκια της είναι στην πάστρα κούκλα…
Καρναβάλι! Σε κάθε Ελληνική γωνιά το ξέφρενο γλέντι και πανηγύρι!
Ακολουθούν, σαν πρώτη ενότητα άλλα οκτώ σκωπτικά Λευκαδίτικα τραγούδια του Πανταζή Κοντομίχη, που περιλαμβάνονται στο ανωτέρω του πόνημα. Σε όσα εξ αυτών έχω κάποια παραπάνω ακούσματα σε στίχους, από παλιούς Λευκαδίτες των χωριών μας, αφού τα τραγούδια του νησιού μας, κατά κανόνα, ήταν γνωστά σε όλα τα χωριά, με ελαφρές παραλλαγγές, αυτούς τους νέους στίχους τους προσθέτω.
ΑΚΟΥΣΤΕ ΝΙΟΙ ΚΑΙ ΓΕΡΟΝΤΕΣ…
Ακούστε νιοί και γέροντες τι έπαθε μια χήρα…
Το φουστανάκι έχασε και λέει της το πήρα…
Εγώ δεν σου το πήρα χήρα μου κακομοίρα!
Μ’ αν σου το πήρα ο καψερός να κακοθανατίσω
Σε τούρκων χέρια να πιαστώ και ν’ αλλαξοπιστήσω…
Μετά να με κρεμάσουνε με δυο τσεπέλες σύκα…
Κιαπέ να με τυλίξουνε μέσα σε μαύρη τσίπα…
Και να μ’ αλυσσοδέσουνε στου βαρελιού τον πείρο…
Σα μπάκακας να φουσκωθώ απ’ το κρασί που πίνω…
Χήρα μου κακομοίρα εγώ δεν σου το πήρα…
(Καλαμίτσι)
ΚΥΡΑ Μ’ Ο ΚΜΠΑΡΟΣ Σ’ ΑΓΑΠΕΙ…
Σύρντα σύρντα στο Βαθύ και βρίσκω έναν κουμπάρο
Κ’ εφαγα δα στο σπίτι του με όλο μου το θάρρος
Κουμπάρε Κεγιανίτ Ακρίτ κάθισε κι ακουρμάσου
Το λόγο που θε να σου πω βάλτονε στην καρδιά σου
Το λόγο που θε να σου πω να μην τον πετάξεις
Μια χήρα πούναι εδευτού να δεις και να ξετάξεις…
Αν έχει ομορφιές καλές και έξυπνο χαμπέρι
Η κμπάρα που΄ναι εδευτού πρέπει να τήνε ξέρει
Σύρε κουμπάρα πες της το με τόση φρονιμάδα
Σύρε κ’ εξέτασέ τηνε αν έχει ομορφάδα
Κυρά μ’ ο κμπάρος σ’αγαπεί και ντρέπεται να σου το πει
Κι αν ντρέπεται, ξεντρέπεται στο σπίτι μου να έρχεται…
(Μεγανήσι)
ΣΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ
Στου χωριού το πανηγύρι το χορό ποιος θα τον σύρει;
Θα τον σύρουν τα παιδιά σαν κατσίκια, σαν αρνιά
Θα τον σύρουν τα κορίτσια σαν αρνιά και σαν κατσίκια
Θα τον σύρουν κι οι γριές σαν ξεφούσκωτες προβιές
Θα τον σύρουν κι οι γερόντοι μ’ ένα μάτι μ’ ένα δόντι
Θα τον σύρουν κι οι γαμπροί σαν τα γίδια στο μαντρί
Θα τον σύρουν κι οι νυφάδες σαν ξεγίγκλωτες φοράδες…
(Πινακοχώρι)
Σκωπτική Βυζαντινή μικρογραφία του 12ου αιώνα για το μήνα Φλεβάρη, που κατά κανόνα έχει τις Αποκριές στα σπλάχνα του… Ο προσωποποιημένος μήνας απολαμβάνει την φωτιά μ’ ένα καλό γεύμα, (γουρουνοκεφαλή, χορταρικά και κρασί), ενώ τον συνοδεύει η Αποκριάτικη προτροπή <<χόρταζε και πίνου>>…
ΜΠΕΣΤΕ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΣΤΟ ΧΟΡΟ
Μπέστε κορίτσια στο χορό τώρα που έχετε καιρό
Γιατί ταχιά παντρεύεστε σπιτονοικοκυρεύεστε
Και σας μποδούν οι άντρες σας να πάτε στις μανάδες σας
Δεν σας αφήνουν τα παιδιά να πάτε όπ’ είν’ η χαρά…
Δεν σας αφήνει ο πεθερός να πάτε όπ’ είν’ ο χορός…
Τους άντρες του μεθύζουμε και τους αποκοιμίζουμε
Και τα παιδιά τα δέρνουμε και στο σχολειό τα στέλνουμε
Και τον κακό τον πεθερό τον κάνω όπως θέλω ‘γω
Του στρώνω εδώ του στρώνω εκεί, του στρώνω κι όξ’ απ’ την αυλή…
(Κάβαλλος)
ΚΑ’ ΣΤΟ ΣΚΟΙΝΟ ΣΤΟ ΛΑΓΚΑΔΙ
Κα’ στο σκοίνο στο λαγκάδι βρίσκω δυο θρουμπιά λινάρι
Και τα πάω τση γυναικός μου πουν’ τα μάτια και το φως μου!
Πέντε μήνες τα χτενίζει δεκατρείς τα μαγγανίζει
Και στους πέντε από κοντά τότενες τα λωναρίζει
Μα ήτανε νοικοκυρά και αφέντρα και κυρά!
Και στους δεκοχτώ το βράδυ μούφτιαξε ένα μπγιενάρι
Βγάζει κάτι απ’ την κασέλα και μ’ απόσωσε τη σέλα…
Να με στρώνει να με δέρνει κι απ’ τη μύτη να με σέρνει
Μα ήτανε νοικοκυρά και αφέντρα και κυρά…
(Λαζαράτα)
ΜΗΝ ΠΕΡΠΑΤΑΣ ΤΑΡΝΑΝΙΣΤΑ
Μην περπατάς ταρνανιστά και σειέσαι και λυγιέσαι
Και μας μαραίνεις τα παιδιά και δεν τα συλλογιέσαι
Εμάρανες κι έναν παπά κι έναν καημένο διάκο
Και ξωπετάει τα ράσα του και ξωπετάει το ράσο
Σύρτε σταυροί στους ουρανούς στα μοναστήρια ούλα
Κ’ εγώ θα πάω να παντρευτώ να πάρω τη Γιαννούλα
Πούχει τα χείλη κόκκινα και ρούσα τα μαλλάκια
Κ’ εγώ γλυκά σας χαιρετώ, αντίο σας ρασάκια…
(Καρυά)
ΣΤΗ ΛΕΥΚΑΔΑ ΛΕΥΚΑΔΙΤΗ…
Στη Λευκάδα Λευκαδίτη και ποτέ μην έχεις σπίτι
Φτιάξε μια σπαρτοκαλύβα και στου θείου την ελπίδα
Φτιάξε την μ’ ένα ματέρι, μ’ ένα σπάρτο και μια φτέρη
Σπίτι είναι τα παιδιά σου κι η φτοχωφαμελιά σου
Που γυρνάνε και γελάνε και στα σύννεφα σε πάνε
Στη Λευκάδα Λευκαδίτη και ποτέ μην έχεις σπίτι
Φτιάξε ένα καλυβάκι με αγάπη με μεράκι
Βάλε γύρω γύρω αλτάνες, λεμονιές και ματζουράνες
Νάχουν άνθη χίλια μύρια και της Πόλης τα στολίδια
Σπίτι είν’ η φαμελιά σου, κυπαρίσσια τα παιδιά σου
Γύρω γύρω στο τραπέζι κ’ η καρδούλα σου να παίζει.
(Λαζαράτα)
ΤΡΕΙΣ ΣΠΑΝΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ
Τρεις σπανοί από την πόλη πέντε τρίχες είχαν όλοι
Τις ξαγκλίζουν, τις ισιώνουν και πολύ τις καμαρώνουν
Είχε κ’ ένας φαλακρός πέντε τρίχες μοναχός!
Γειά χαρά σου πολυγένη κι από πούθε κατεβαίνεις;
Απ’ την πόλη κατεβαίνω και στη Βενετιά πηγαίνω
Πάω ν’ αγοράσω χτένια, γιατί μ’ έφαγαν τα γένια…
Γιατί μ’ έφαγαν κι οι ψείρες και με διώχνουνε οι χήρες…
Που εγώ τις κανακεύω, κι ότι θέλουν τις φιλεύω…
Μόνο το ανωτέρω εύθυμο και σκωπτικό τραγούδι με τίτλο ΤΡΕΙΣ ΣΠΑΝΟΙ ΑΠΌ ΤΗΝ ΠΟΛΗ μπορεί να χαρακτηρισθεί <<εισαχθέν>> στο νησί, αφού ακούγεται και σε άλλα μέρη της Ελλάδος τις Απόκριες. Στο χωριό μου, το Πινακοχώρι, τραγουδιόνταν σε παραλλαγή, με τρεις στίχους παραπάνω και με χαρακτηριστική Λευκαδίτικη ντοπιολαλιά. Μου το διέσωσε η Κατίνα Γεωργάκη, που έφτασε 104 ετών!
Είναι κοινός τόπος στην λαογραφίας μας πως, οι Απόκριες, έχουν τις ρίζες τους στην Ελληνική Αρχαιότητα και δεν θα μπορούσαν παρά να είναι συνδεδεμένες με τον θεό Διόνυσο! Εδώ ο θεός μεθυσμένος επιστρέφει από ξεφάντωμα και υποβαστάζεται από Σάτυρο…
Ακολουθούν έξι σκωπτικά τραγούδια, τα οποία πρωτάκουσα στο χωριό μου, όπως μου τα είπαν η μητέρα μου Πολυξένη, ο παπούλης μου ο Κωσταντής, η Καρσάνα η βαβά μου η Βασίλω και η ανωτέρω Κατίνα Γεωργάκη, ή Καλιόσα, καταγόμενη απ’ τους Πηγαδισάνους, που όταν παντρεύτηκε, το 1910 με τον μπάρμπα Θοδωρή τον Καλέ, όπως τον γνώριζαν στο Πινακοχώρι, ο Τασώνης, ο λαϊκός ποιητής απ’ τα Λαζαράτα, έβγαλε και τραγούδι, το οποίο θα αναφέρομε ευθύς αμέσως… Η θειά Κατίνα και ο άντρας της ο μπάρμπα Θοδωρής ο Καλές, ήταν δυο καλόκαρδοι γείτονές μου γέροντες, που μου έμαθαν πολλά, εκεί στην δεκαετία του 1960, σχετικά με παλιές ιστορίες και τραγούδια του χωριού μας! Ήταν τόσο αγνοί άνθρωποι, που τους θυμάμαι να ταϊζουν τα σπουργίτια στα χέρια τους, κρατώντας ψίχουλα ψωμί ή στάρι! Με φώναζαν, μάλιστα, και τους έγραφα τα γράμματα που έστελναν στην κόρη τους τη Νικολέτα, που ήταν παντρεμένη στην Πάτρα!! Ο μπάρμπα Θοδωρής ήταν εξαίρετος θεατρίνος! Στα 1911, αναφέρει αυτό το θεατρικό δρώμενο και ο Σπύρος Βρεττός στο έργο του ΟΙ ΛΕΥΚΑΔΙΤΕΣ ΛΑΪΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ, 1900 – 1985, ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ, είχε υποδυθεί τον στρατηγό Ζορμπά του Κινήματος στο Γουδί! Έφιππος, ντυμένος στα χακιά, με φύλλα από καρυδιά για γαλόνια στο πέτο και με την συνοδεία του γυρνούσε όλα τα χωριά των Σφακιωτών αναπαριστόντας το Κίνημα του 1909, γεγονός που έκανε τραγούδι ο ανωτέρω Τασώνης, συνδυάζοντάς το και με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον οποίο ανέβασαν απ’ την Κρήτη οι Κινηματίες στο Γουδί, αναθέτοντάς του την διακυβέρνηση της χώρας. Για να κορυφωθεί η περιοδεία του <<θίασου>> του Καλέ στα πλατάνια του Φρυά, που, σχεδόν μέχρι το 1975, αποτελούσε ο Φρυάς την πρώτη πρωτεύουσα των Σφακιωτών, εκεί στα πλατάνια του, στην περίφημη <<Μπαράκα του Αργελάκια>>, που ήταν κάτι σαν καφενείο και συγκέντρωνε τους Σφακισάνους!
ΓΕΙΑ ΣΟΥ ΜΠΑΡΜΠΑ ΘΟΔΩΡΗ!
Τώρα το ενιακόσια δέκα πήρε κι ο Καλές γυναίκα
Και γυρνάει κορδωμένος μέσα στα χακιά ντυμένος
Σα Ζορμπάς με τους στρατιώτες γύρα σ’ όλους τους Σφακιώτες!
Γειά στο μάρμπα Θοδωρή στα γαλόνια που φορεί
Φέρανε το Λευτεράκη κι ανασάναμε λιγάκι
Τώρα κάτ’ απ’ την δροσιά στα πλατάνια του Φρυά
Στη Μπαράκα τ’ Αργελάκια νερό κρύο και ουζάκια!
(Λαζαράτα)
Aνθεστήρια στην Αρχαία Αθήνα! Μια γιορτή της άνοιξης και της χαράς! Ο πρόδρομος της νεοελληνικής Αποκριάς.
AΠΟΚΡΙΕΣ
Ήρταν οι Αποκριές παλαβώσαν κι οι γριές
Μ’ ένα δόντι μ’ ένα μάτι παριστάνουν το κομμάτι
Και στις ρούγες περπατάνε χορατεύουνε, γελάνε
Σγούμπα – σγούμπα τριγυρνάνε πίνουνε φαρομανάνε
Κι απ’ το γέλιο κι απ’ το κιόνι λύθηκε το βρακοζόνι…
Βρε βαβάδες λίγο κράτει θα σας βγει και τ’ άλλο μάτι
Βρε βαβάδες τόσο ξόδι θα σας βγει και τόνα δόντι…
Κι απ’ το γέλιο κι απ’ το κιόνι λύθηκε το βρακοζόνι…
(Πινακοχώρι)
H ΚΟΥΡΒΑ Η ΓΡΙΑ…
Μια γριά στη γειτονιά μου, ωχ τι έπαθε παιδιά μου
Ερεμπέλεψε η κούρβα και λοξοκοιτάει στη ρούγα
Μι’ από’ δω και μι’ από ‘κει για να δει κάνα βρακί…
Και ο γέροντας ρουχνίζει τίποτα δεν χαμπαρίζει
Στην καρπέτα τυλιγμένος ονειρεύετ’ ο καημένος…
Μα σαν η γριά γυρνάει γαλουρίσματα ζητάει…
Άκου να σου πω γριά σταματήσαν τα βιολιά…
Σαν περάσουν τα χρονάκια δεν βαράνε τα βιολάκια…
(Πινακοχώρι)
ΤΟ ΚΡΑΣΙ ΚΙ Η ΧΗΡΑ
Απ’ του βαγενιού τον πίρο το κρασάκι μου το πίνω
Και με πίνει και το πίνω το κρασάκι μου το φίνο
Μα στιγμή δεν το αφήνω γιατί μ’ έμαθε εκείνο
να σαλτάω το βραδί μες στης χήρας την αυλή…
Άκου χήρα μου καλή ξαναμμένο μου δαυλί…
Μια σου φταίνε τα αρνιά, μια η κότα δε γεννά
χήρα μου νταυραντωμένη και πολύ σκουτουριασμένη…
Τώρα π’ όπια το κρασί τα ξεχνάς όλα κ’ εσύ…
Χήρα μου νταυραντωμένη και πολύ σκουτουριασμένη…
(Πινακοχώρι)
Αρματοδρομία στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης! Και στις Βυζαντινές αυτές διασκεδάσεις <<μεγάλωσαν και αυγάτεψαν>> οι Αποκριές!
Ακολουθεί ένα ακόμη σκωπτικό τραγούδι με τον τίτλο ΤΣΑΤΣΑΜΑΡΑ! Πρόκειται για είδος αράχνης που φτιάχνει τη φωλιά της μέσα στη γη και την πωματίζει μπροστά με χώμα. Μάλιστα μικρά παιδιά τις είχαμε εντάξει στα παιγνίδια μας και τις κυνηγούσαμε με ένα ξύλο που βάζαμε στην κρύπτη τους, γατζώνονταν πάνω στο ξύλο και τις πετούσαμε έξω απ’ τις φωλιές… Μεταφορικά η γυναίκα, λοιπόν, που χώνεται παντού, η πορτογύρο, που λένε και στα χωριά μας, που πάει τα νέα από σπίτι σε σπίτι…
Η ΤΣΑΤΣΑΜΑΡΑ
Σούρτα φέρτα η Τσατσαμάρα το χωριό κάνει αντάρα
Απ’ αυλή σ’ αυλή γυρίζει και τα νέα ξεψαχνίζει
Πάει ως τη θειά Μαριώ, σκύψε κούρβα να σου πω…
Εσαλτάρησε το βράδυ ο Αντρέας στο σκοτάδι
Και κρυφά κρυφά στο μπότζο έδεσε τη Μόρφω κόμπο…
Τώρα καρτεράνε ούλοι αν φουσκώσει το σακούλι…
Τότ’ Αντρέα ετοιμάσου, σα κοντά τα στέφανά σου…
(Πινακοχώρι)
Το σκωπτικό τραγούδι που ακολουθεί παρακάτω μου διέσωσε η μάνα μου Πολυξένη, η οποία με την σειρά της το είχε ακούσει από γυναίκα Αλεξαντρίτισσα που ήταν παντρεμένη στο χωριό μας το Πινακοχώρι, την Στέλλα Παπαδοπούλου, γυναίκα του Χρήστου Παπαδόπουλου και το οποίο περιλαμβάνεται στο CD του 2010 με τίτλο ΜΟΥΣΙΚΟ ΣΕΡΓΙΑΝΙ ΣΤΗ ΛΕΥΚΑΔΑ! Μάλιστα μου ανέφερε πως θυμάται να το χορεύουν στον γάμο της <<Δημήτρως της Μπαλάσως>>, που παντρεύτηκε την δεκαετία του 1960 τον Τάσο τον Μπάλτσα απ’ την Κατούνα!
ΠΑΝΤΡΕΥΤΗΚΑ Η ΑΜΟΙΡΗ
Παντρεύτηκα η άμοιρη και πήρα άντρα γέρο
Άκουσα τους γονέους μου και τώρα υποφέρω
Ολημερίς με φόρτωνε με δυο σακιά σιτάρι
Για να τα πάω στον μυλωνά, του κάνω παξιμάδι
Του στρώνω τρία στρώματα πεντέξι παγερίτσα
Σήκω μαράζι πλάγιασε σήκω μαράζι πέσε
Πέφτω αγκαλιάζω κούτσουρο, θεέ μην ξημερώσει…
Πέφτω αγκαλιάζω μάρμαρο θεέ μου παταγούδι…
(Πινακοχώρι)
ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΠΕΡΓΙΑΝΙΩΣ!
Μικρό παιδάκι ακόμη, μου έκανε μεγάλη εντύπωση ένα ακόμη σκωπτικό παλιό τραγούδι που άκουγα στις γιορτές στο σπίτι μου, στα << μερακλώματα>> εκεί στο γιορταστικό τραπέζι, που έλεγαν και χόρευαν τα τραγούδια με το στόμα, αλλά το άκουγα και απ’ τον μπάρμπα Γιαννάκη τον Τζόνα, απ’ το χωριό μου, εκεί στο χωράφι του στην περιοχή Αμμουδαρές του Πινακοχωρίου, όταν έφτανε στο κέφι του φυλάγοντας τα ζωντανά του να βοσκήσουν. Είναι το περίφημο τραγούδι της ΠΕΡΓΙΑΝΙΩΣ! Τότε μου άρεσε και σαν εύθυμο τραγούδι, αλλά και σαν γρήγορος συρτός χορός. Αργότερα όταν προβληματίστηκα πάνω σ’ αυτό το τραγούδι, μπόρεσα ετυμολογικά να καταλήξω στο συμπέρασμα πως ο κανονικός του τίτλος πρέπει να είναι ΥΠΕΡ – ΝΙΑ, δηλαδή πολύ νεαρή γυναίκα και ωραία, για να καταλήξει, κατά παράφραση, σε ΠΕΡΓΙΑΝΙΑ ή ΠΕΡΓΙΑΝΙΩ. Αναφέρεται πονηρά και σκωπτικά σε κάποια γυναίκα του χορού, της οποίας τα παπούτσια αγόρασαν οι φίλοι της και καλεί τον άνδρα της να μην σεκλετίζεται…
Ξεφάντωμα στην Εγκλουβή!
Προχωρώντας την έρευνά μου με τις αποκαλύψεις στο βιβλίο ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΑ ΛΑΪΚΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ, διαπίστωσα πως, το ίδιο τραγούδι, το τραγουδούσαν και στον Άγιο Πέτρο, όπως κυκλοφορεί και σήμερα στο YOU TUBE σε ένα Αγιοπετρίτικο γλέντι, με τραγουδιστή τον επίσης Αγιοπετρίτη Γιάννη Σίδερη, ο οποίος ανοίγει το γλέντι τονίζοντας στους συνδαιτημόνες του: <<Aπόψε θα σας πω μοναχά παλιά τραγούδια…>>. Αυτή η μαρτυρία σημαίνει ότι, το εν λόγω όμορφο τραγουδάκι, σε συρτό ρυθμό, ήταν γνωστό σε όλο το νησί! Όμως το συνάντησα και στον Πύργο της Ηλείας! Να υποθέσομε, λοιπόν, πως πρόκειται για ένα τραγούδι διαδεδομένο στην Νοτιοδυτική Ελλάδα, το οποίο πέρασε και στα Λευκαδίτικα γλέντια πάνω σε εμπλουτισμένη παραλλαγή. Εδώ θα καταγράψω το τραγούδι της Περγιανιώς όπως το άκουσα στο χωριό μου το Πινακοχώρι των Σφακιωτών.
ΠΕΡΓΙΑΝΙΕΣ ΧΟΡΕΥΑΝΕ
Περγιανιές χορεύανε κι άλλες αγναντεύανε
Και στη μέση στο χορό χόρευε μια Περγιανιώ
Όλο νάζι κι όλο κούνια και ο άντρας της μπουκούνια…
Άντρα μου καλάντρα μου φεύγω από τη μάντρα μου
Και στ’ αλόγου την ουρά δε με ξαναδένεις πια
Άντρα μου καλέ μου, άντρα δε με κλείνεις πια στη μάντρα…
Τα παπούτσια που φορώ δε μου τάφερες προικιό
Μου τα’ φέραν φίλοι μου που φιλούν τα χείλη μου…
Aκολουθούν δύο Καρσάνικα σκωπτικά τραγούδια. Το πρώτο με τίτλο Ο ΝΙΚΟΛΗΣ ΑΠ’ ΤΗΝ ΚΑΡΥΑ σατιρίζει τον νεοπλουτισμό κάποιου Καρσάνου και τις φανέστρες του στην πλατεία! Το άκουσα απ’ την Καρσάνα βαβά μου την Βασίλω, η οποία ήταν Μπέλτσαινα απ’ το Φεγγαράκι της Καρυάς. Το τραγούδι το περιλαμβάνει και ο Πανταζής Κοντομίχης με τίτλο, όμως, <<Ο Φίλιππος απ’ την Καρυά>>, και με τέσσερεις στίχους μόνο. Προφανώς κυκλοφορούσε στο χωριό σε παραλλαγές, ανάλογα με την περίπτωση…
Ο ΝΙΚΟΛΗΣ ΑΠ’ ΤΗΝ ΚΑΡΥΑ
Ο Νικολής απ’ την Καρυά σαν περπατεί και σκίζει
Τα έχει και τα πλούτη του σε όλους τα λιμπίζει
Έχει βαρέλια δώδεκα έχει καπάσες δέκα
Και περπατεί καμαρωτός ώσπου να βρει γυναίκα
Κι άμα ν’ έβρει τη κυρούλα, βάρα του με μια βεργούλα
Θε να ζει στο Φεγγαράκι όλο γούστο και μεράκι
Θ’ ανεβαίνει στην πλατεία κι όλο βόλτες σολενδία
Με πουκάμισο ασπράδα και καινούργια μπουραζάνα
Τον τηράν οι Νικαρυώτες και θιαμαίνονται τις βόλτες
Τον θιαμαίνεται μια χήρα… Αχ η κούρβα δεν τον πήρα…
Ο Νικολής απ’ την Καρυά καμαρωτός γυρίζει
Τα έχει και τα πλούτη του πέντε σακιά γιομίζει.
Και η Λευκαδίτισσα γυναίκα στην σκληρή ζωή του ξωμάχου! Ένα διάλειμμα οι γιορταστικές Αποκριάτικες εκδηλώσεις στη ζωή της…
Το δεύτερο Καρσάνικο σκωπτικό τραγούδι με τίτλο ΠΩΣ ΤΑ ΣΠΕΡΝΟΥΝ ΤΑ ΚΟΥΚΙΑ, που φαίνεται πως συνοδεύεται και με παντομίμα, κάτι ανάλογο, περίπου, που συμβαίνει και με το γνωστό στο πανελλήνιο σκωπτικό τραγούδι με τίτλο <<Πως το τρίβουν το πιπέρι>>. Μπορεί να μην διεκδικεί ρυθμό και ευθυμία σαν σκωπτικό, όμως έχει ιδιαίτερη αξία, θαρρούμε, για δύο κυρίως ιστορικοκοινωνικούς λόγους. Πρώτον, μας αποκαλύπτει τον όρο Νικαρυώτες ή Καρυώτες και δεύτερον μας επιβεβαιώνει αυτό το οποίο γνωρίζομε όλοι, πως, απ’ τα βάθη των αιώνων, κυρίως τα Μπροστινά χωριά του νησιού μας, με τον γλίσχρο και κακοτράχαλο κλήρο, αναγκάζονταν να περάσουν απέναντι στο Ξηρόμερο, στο ανωτέρω τραγουδάκι στον έφορο χώρο της Περατιάς, που εκτείνεται μέχρι την θάλασσα του Παλιοχαλιά και το σημερινό χωριό της Πλαγιάς, για να καλλιεργήσουν όσπρια και σιτηρά, για την επιβίωσή τους! <<Πάμε στη Στεριά>>, ήταν η Λευκαδίτκη έκφραση, εννοώντας σαν Στεριά την απέναντι περιοχή του Ξηρόμερου, <<πέρα απ’ τ’ αυλάκι>>… Σε ότι αφορά των όρο <<Νικαρυώτες>> μεταφέρομε αυτούσια την Παρατήρηση του Πανταζή Κοντομίχη, που συνοδεύει το τραγούδι:
<<Το όνομα Νικαρυά και Νικαρυώτες του τραγουδιού, είναι, προφανώς, παραφθορά της λέξεως Καρυά, στην Καρυά, άρα στη (ν)Καρυά, στη Νικαριά. Στη συλλογή Δημ. Τραγουδιών του Δημ. Πετρόπουλου, τόμος Β, σελίδα 210, δημοσιεύεται παραλλαγή του τραγουδιού που αρχίζει: Πέρασα, ξεπέρασα στων Καρυώτων τα χωριά, έτσι δα τα σπέρνουνε οι Καρυώτες τα κουκιά>>.
ΠΩΣ ΤΑ ΣΠΕΡΝΟΥΝ ΤΑ ΚΟΥΚΙΑ
Πέρασα μωρές παιδιά πέρασ’ απ’ τη Νικαρυά
Κ΄είδα πόσπερναν κουκιά
Έτσι δα τα σπέρνουνε Νικαρυώτες τα κουκιά
Πέρα κει στην Περατιά
Κ’ είδα πως μαζεύουνε Νικαρυώτες τα κουκιά
Κ’ είδα πως τ’ αλώνιζαν, έτσι δα τ’ αλώνιζαν
Κ’ είδα πως τα τρώγανε, έτσι δα τα τρώγανε
Νικαρυώτες τα κουκιά…
