Στης Καρυάς τον πλάτανο – του Θοδωρή Γεωργάκη

Η Καρυά της μουσικής του Θοδωρή Γιωργάκη

ΚΑΙ  ΣΤΗΣ  ΚΑΡΥΑΣ  ΤΟΝ  ΠΛΑΤΑΝΟ  ΒΑΡΑΝΕ  ΟΙ ΖΟΥΡΝΑΔΕΣ…

Γράφει ο Θοδωρής Γεωργάκης

Η Καρυά της μουσικής – του Θοδωρή Γεωργάκη

{… Καιρός να γυρίσουμε στο σπιτάκι μας. Μας προσμένει η γωνιά του φτωχικού μας ολόζεστη!

Ας κλείσουμε τα παράθυρά μας προς των βαθιών οριζόντων τα ξαγναντέματα!

Τα μάτια μας ας τα στυλώσουμε προς τη φωτιά της γωνιάς, που καίει και που σπιθοβολεί και παίζει και σιγοτρίζει!

Και μας ανοίγει την όρεξη των ιστοριών, των παραμυθιών και των τραγουδιών, που είναι όλα του τόπου μας…}

(Κωστής Παλαμάς)

     Το χωριό της Καρυάς έχει εκπληκτική μουσική παράδοση, ιδίως μεταπολεμικά, όταν με πρωτεργάτη τον ΑΠΟΛΛΩΝΑ, τον μουσικοφιλολογικό σύλλογο του χωριού, υπάρχει ένας τεράστιος οργασμός γύρω απ’ την μουσική, τον χορό και το τραγούδι, για να αποδειχθεί ο ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ μια μουσική Κυψέλη, η οποία έθεσε τα θεμέλια της κατοπινής και μέχρι των ημερών μας αδιάλλειπτης μουσικής πορείας του χωριού. Πέραν τούτων, η Καρυά έχει πρωτοπορήσει και στον τομέα του εμπλουτισμού των παραδοσιακών Λευκαδίτικων τραγουδιών με δρώμενα, όπως αίφνης έκανε στις αρχές της δεκαετίας του 1960, όταν στο Φεστιβάλ της Λευκάδος έβαλε τα βαρέλες στα κεφάλια των γυναικών να χορεύουν! Η δική μας έρευνα, όμως, όπως αταλάντευτα προχωράμε στον αρχικό μας στόχο, είναι να αναδείξομε την απλοϊκή και όχι την φολκλορική παράδοση και του χωριού της  Καρυάς, όσο και αν τα δύο μεγέθη είναι αλληλένδετα, ειδικά σε αυτό το χωριό, αφού, όπως προαναφέραμε, τα μουσικά πράγματα της Καρυάς κινούνται σχεδόν γύρω απ’ τον Απόλλωνα! Υπήρξε, όμως και η προ του Απόλλωνα εποχή, όταν οι ξωμάχοι Καρσάνοι αναδείχθηκαν σπουδαίοι ζουρνατζήδες, μέχρι του σημείου, το γνωστό τραγούδι για τα χωριά της Λευκάδος, να αποτυπώνει την μουσική πραγματικότητα του χωριού:

<<Και στης Καρυάς τον πλάτανο βαράνε οι ζουρνάδες!>>

Η Καρυά της μουσικής – του Θοδωρή Γεωργάκη

 

Mια ιστορική φωτογραφία της νεώτερης Μουσικής Καρυάς! Στο λαούτο αριστερά ο Σπύρος Κοψιδάς ή Φόγιος, στο κλαρίνο ο Σπύρος Κατωπόδης ή Λούντρος, όρθιος ο περίφημος Μουσικοδιδάσκαλος Μορίνας και στο ακορντεόν ο Φώντας Κοψιδάς ή Φόγιος!

      Να, λοιπόν, η γνήσια και αμόλευτη Καρσάνικη μουσική παράδοση! Ο ζουρνάς και το νταούλι! Μια δίδυμη ζυγιά, που  έρχεται μέσα απ’ τα Βυζαντινά χρόνια, προσδιορίζοντας έτσι και τον χρόνο δημιουργίας του χωριού περί το μέσον του 15ου αιώνα! Ένα χωριό που σε δική μας έρευνα είναι καθαρά Δωρικό, αφού μια μεγάλη μερίδα των κατοίκων της προέρχεται απ’ την ιστορική αρχαιοελληνική Καρυά της Λακωνίας, προς τιμήν της οποίας δημουργήθηκαν και οι περίφημες Καρυάτιδες στην Ακρόπολη των Αθηνών! Και αυτή ακριβώς η Δωρικότητα και διαφορετικότητα των κατοίκων της Καρυάς, δεν είναι μόνο κοινωνιολογικό γνώρισμά τους, που το <<θέλουν>>, μα και ξεχωρίζουν απ’ τα άλλα χωριά του νησιού, αλλά προσδιορίζει και την ΔΩΡΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ του χωριού, αρχικά με τον ζουρνά, η οποία φαίνεται να εξελίσσεται αδιάλειπτα μέσα στο χρόνο, μεταπολεμικά με το κλαρίνο!  Έτσι στην Καρυά υπάρχει μια συνεχής αλληλοδιδαχή γύρω απ’ την μουσική και τους οργανοπαίχτες! Το 2000 ο Σπύρος Σκλαβενίτης μίλησε με τον Σωφρόνη Κοψιδά (1924 – 2011), ο οποίος γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Καρυά, παντρεύτηκε, όμως, και σαν σώγαμπρος έμεινε στο Μραντοχώρι. Παρά ταύτα, θυμήθηκε στην συνέντευξή αυτή, σημαντικά μουσικά πράγματα που συνέβαιναν στην Καρυά, αλλά και στο νησί γενικά,  αρχές του 20ου αιώνα:

<<Όταν είμαστε μικρά, θυμάται ο Σωφρόνης Κοψιδάς, πηγαίναμε στην Καρυά στον Καμπίλαυκο, με μια δραχμή το βράδυ και μας μάθαινε μουσικά όργανα… Ήτανε ο Σπύρος ο Φόγιος, ο Σπύρος ο Κατωπόδης, ο Λευτέρης ο Κακλαμάνης, καμιά τριανταριά μαθητές. Όποιοι δεν είχαμε να του πληρώσουμε την δραχμή, πηγαίναμε και του σκάβαμε το αμπέλι, για να καλύψουμε το χρέος στον Καμπίλαυκο! Ο Τζούμας, (Σ.Σ Είναι ο Γιώργος Αθανίτης ή Τζούμας απ’ το Μεγανήσι), έμαθε κλαρίνο κοντά στον Αλεξαντρίτη τον Καρανάσο. Ο Μπακόλας έμαθε βιολί απ’ τον Πρεβεζάνο τον Τζέμο. Ο Γράτζας, γύρω στο 1955, πήγε τους Συβριώτες και χορέψανε στην Θεσσαλονίκη…>>

Έτσι, με αυτόν τον τρόπο της αλληλοδιδαχής, γιατί σαφέστατα στην Καρυά υπήρξαν και μαθητές μουσικοί του Απόλλωνα, κάτω απ’ την εμπνευσμένη καθοδήγηση του περίφημου Μορίνα, δασκάλου επί πολλά χρόνια στον Απόλλωνα, με την αλληλοδιδαχή παλαιότερα, λοιπόν, δημιουργείται μια παραδοσιακή γενιά κλαριτζήδων Καρσάνων, οι οποίοι συνεχίζουν την παράδοση, που δημιούργησε μακραίωνα το χωριό με τα πνευστά όργανα και τους ζουρνατζήδες! Τέσσερεις κλαριτζήδες, εξ όσων θυμάται ο Πέτρος Κατωπόδης ή Κόκορος και ο Τάκης Μάλφας ή Μπαλάσης, υπήρξαν μεταπολεμικά στην Καρυά, ο Σπύρος Κατωπόδης, ή Λούντρος, ο Ζώης Κακλαμάνης ή Γαϊδούρας, ο οποίος έκανε κυρίως καριέρα στα χωριά της Αττικοβοιωτίας και σε κοσμικά κέντρα των Αθηνών, αλλά και στο χωριό του την Καρυά έπαιζε τους Αγίου Σπυριδώνου στις 11 Αυγούστου, ο Χαράλαμπος Κατωπόδης ή Μπέλας και ο Μήτσος Ζακυνθινός ή Μαρίνος.

Η Καρυά της μουσικής – του Θοδωρή Γεωργάκη

Καρσάνες χορεύουν με τις βαρέλες στο Φεστιβάλ!

Ο ανωτέρω Τάκης Μάλφας, μας ανέφερε ότι υπήρξε και κάποιος κλαριτζής Κτενάς απ’ το σόϊ των Ατζελαίων, γιατί μικρός ό ίδιος πήγε και πήρε το κλαρίνο του για να παίξει σε κάποιο σκέτς στο δημοτικό σχολείο της Καρυάς! Έπειτα έξοχος βιολιτζής Καρσάνος, ο κορυφαίος όπως τον θεωρούν στη Λευκάδα στο βιολί, ήταν ο Λευτέρης Κακλαμάνης ή Μπουμπούλιας, ο οποίος μαθήτευσε δίπλα στον μεγάλο Πρεβεζάνο βιολιτζή, τον Τζέμο. Το ίδιο έξοχος Καρσάνος λαουτιέρης υπήρξε ο Σπύρος Κοψιδάς ή Φόγιος, που έπαιξε σε όλες τις Λευκαδίτικες ζυγιές, ενώ ο γιός του ο Φώντας έμαθε και παίζει ακορντεόν στον Απόλλωνα! Όπως, επίσης, σπουδαίος κιθαρίστας, αλλά και λαουτιέρης ό Σταύρος Κατωπόδης, ή Μαστροσταύρος, ο οποίος νεαρός την δεκαετία του 1960, μαζί με τον επίσης νεαρό τότε κλαριτζή, τον Νίκο Βρυώνη, πραγματοποίησαν μία απ’ τις πρώτες  ηχογραφήσεις δημοτικών τραγουδιών  σε αυτοσχέδιο  στούντιο στην Λευκάδα, ηχογράφηση απ’ την οποία υπάρχει και σχετική φωτογραφία! Γιος του ανωτέρω Μαστροσταύρου είναι ο Νίκος, επίσης έξοχος μουσικός στην κιθάρα, αλλά και τραγουδιστής.

Η Καρυά της μουσικής – του Θοδωρή Γεωργάκη

H πρώτη ηχογράφηση στην Λευκάδα, με τα πενιχρά μέσα της εποχής του 1960! Αριστερά ο Καρσάνος Μαστροσταύρος με την κιθάρα και στο κλαρίνο ο Νίκος Βρυώνης!

Στις μέρες μας, ακόμη,  ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να κάνομε σε μια επί πλέον μουσική Καρσάνικη οικογένεια Κατωπόδη. Πρόκειται για τα αδέρφια  Θανάσης και ο αείμνηστος Μηνάς, αλλά και ο γιος του Μηνά ο Πάνος, οι οποίοι παίζουν μαντολίνο, λαούτο, μπουζούκι, μα και τραγουδούν και κατασκευάζουν τα ανωτέρω όργανα! Ο  Θανάσης είναι ο γνωστός σε όλους μας σήμερα λαογράφος και φωτογράφος κάθε Λευκαδίτικης εκδήλωσης, με δική του πολυπράγμονη ιστοσελίδα. Για τον αείμνηστο Μηνά, παρακάτω, έχομε ιδιαίτερη αναφορά, γιατί ήταν ένας πολυτάλαντος μουσικός και άνθρωπος, που άφησε βαριά πατήματα,  όχι μόνο στην Καρυά, αλλά σε όλο το νησί!  Κορυφαία μουσική προσωπικότητα για την Καρυά παραμένει ο σαντουριτζής  Βαγγέλης Θερμός ή Καμπίλαυκος, θρύλος στις ζυγιές και στα μουσικά πράγματα του νησιού, ο οποίος  νεότερος έπαιζε και κλαρίνο, μάλιστα, αγαπημένο του κομμάτι ήταν το <<Σαν πας πουλί μου στην Φραγκιά, σαν πας στην Άγια Μαύρα…>>, όπως μας αποκάλυψε ο συγγενής του, απ’ την πρώτη  Λαζαριάτισσα γυναίκα του, ο Σπύρος Λάζαρης ή Δημητράκης, αφού είχε στενή επαφή και γνωριμία με τον Καμπίλαυκο, ο οποίος, όταν χήρεψε παντρεύτηκε και δεύτερη γυναίκα απ’ του Πρεμεντινού  των Σφακιωτών!

Το πανηγύρι του Αγίου Σπυριδώνου, όταν γιορτάζεται, σε ανάμνηση του  κατά των Αγαρηνών θαύματος του αγίου, που με θαυμαστό τρόπο, με την μορφή θυελλώδους μπουρινιού στον όρμο της Γαρίτσας, τσάκισε και  έδιωξε τον τούρκικο στόλο, ο οποίος στα 1716 πολιορκούσε την Κέρκυρα, στις 11 Αυγούστου, αυτό το Καρσάνικο πανηγύρι ήταν το σημεία αναφοράς για όλη την Ορεινή Λευκάδα! Δυο και τρεις ζυγιές όργανα στην γραφική πλατεία της Καρυάς, συγκέντρωναν πανηγυριώτες γλετζέδες από όλα τα γύρω χωριά, όπως ακριβώς και σήμερα,  που συνεχίζεται με την ίδια ένταση και το ίδιο πάθος το πανηγύρι του χωριού! Ενθυμούμαι, χαρακτηριστικά, την παρουσία του μεγάλου Τάκη Καρναβά σε πανηγύρι της Καρυάς, που αποτέλεσε πόλο έλξης για όλους τους μερακλήδες! Πέραν του κεντρικού πανηγυριού του χωριού, όμως, η παράδοση θέλει στην Καρυά να στήνονται προπολεμικά, κυρίως, και απολείτουργα κάθε Κυριακή γλέντια στην πλατεία του χωριού, όπου βασίλευε, όπως προαναφέραμε ο ζουρνάς, γι αυτό και το χαρακτηριστικό γνώρισμα του χωριού, το  <<Στης Καρυάς τον πλάτανο βαράνε οι ζουρνάδες!

Ο ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΟΣ ΧΩΡΙΑΤΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΡΥΑΣ!

Πέραν απ’ την πολυποίκιλη μουσική ταυτότητα του χωριού της Καρυάς, υπάρχει και η μουσικολαογραφική, θα λέγαμε, ένα μείγμα μουσικής και λαογραφίας, όπως την εκφράζει η αναπαράσταση του Χωριάτικου Γάμου που γίνεται κάθε χρόνο, στις αρχές Αυγούστου, και συγκεντρώνει εκατοντάδες ντόπιους και ξένους επισκέπτες στο χωριό. Ο Λευκαδίτικος  Χωριάτικος Γάμος, αυτή η θεία μυσταγωγία, που αναβιώνει στην Καρυά πάνω από εξήντα χρόνια τώρα και θυμίζει αυτές τις άλλες εποχές, όταν ο γάμος κρατούσε μια ολόκληρη εβδομάδα, με τα προζύμια του γαμπρού και της νύφης, με τα Καρφώματα των προικιών της νύφης, με την ίδια την ημέρα του γάμου, με όλα  τα σπουδαία έθιμα που  καθιέρωσαν τον Χωριάτικο Γάμο σαν κορωνίδα των λαογραφικών εκδηλώσεων στο  νησί!

Η Καρυά της μουσικής – του Θοδωρή Γεωργάκη

Γάμος στην Καρυά!

Σε όλες τούτες τις θεσπέσιες <<ιεροτελεστίες>>, που λάβαιναν χώρα στον γάμο, υπήρχε η  μουσική επένδυση, με τα ανάλογα τραγούδια και χορούς, συγκεκριμένα, με πάνω από είκοσι τραγούδια να ακούγονται και να χορεύονται, άλλα στο πλύσιμο των μαλλιών της νύφης, άλλα στα προζύμια του γαμπρού και της νύφης, άλλα στα Καρφώματα των προικιών, άλλα ανήμερα του γάμου! Και σε όλα να δεσπόζει το καταπληκτικό τραγούδι, που μοιάζει με Κρητικό Ριζίτικο, το <<Φκήσου με μανούλα μου>>, να παραλάσσεται ανάλογα με την εκδήλωση, <<Τώρα στα ώρια μου μαλλάκια>>, <<Τώρα στ’ ώριο μου προζύμι>>, <<Τώρα στα Καρφώματά μου και στα Καλορίζικά μου>> και τέλος το πιο συγκινητικό και ανθρώπινο και συνάμα τρυφερό που λέγονταν από όλο το σόϊ την Κυριακή στο τραπέζι του γάμου, το <<Φκήσου με μανούλα μου, τώρα στ’ ώριο μου στεφάνι>>.

Η Καρυά της μουσικής – του Θοδωρή Γεωργάκη

Παρασκευάζοντας την πίττα του Γάμου!

Όλα αυτά τα εκπληκτικά τραγούδια του Λευκαδίτικου Χωριάτικου Γάμου τα καταγράφω στο εδάφιο που αφορά συνολικά την Μουσική διαδρομή των χωριών του νησιού, αφού, ουσιαστικά, είναι σχεδόν τα ίδια και στην Καρυά και στα περισσότερα χωριά του νησιού, με  παραλλαγές και αυτοσχεδιασμούς! Πάνω, λοιπόν, από είκοσι αυθεντικά Λευκαδίτικα τραγούδια του γάμου, τα οποία φυλάσσω με τον σκοπό τους, όπως τον άκουσα προσωπικά ή όπως μου τον τραγούδησε η αείμνηστη μάνα μου Πολυξένη, τα φυλάσσω σε δημοσιογραφικό κασετοφωνάκι με μεγάλη επιμέλεια, αφού είναι βιωματικό μου κτήμα απ’ τις τόσες φορές, που από μικρό παιδί, πήρα μέρος σε όλες αυτές τις εκδηλώσεις του γάμου,  που κάθε μία είχε και τα τραγούδια της! Καρτερώ υπομονετικά το πλήρωμα του χρόνου, που θα βρω τους ανάλογους ανθρώπους, που θα δονούνται απ’ τα ίδια αισθήματα για κάθε λαογραφικό στοιχείο του νησιού μας, ώστε να προχωρήσομε στην μελοποίηση αυτών των αυθεντικών Λευκαδίτικων, επαναλαμβάνω, τραγουδιών του γάμου…

Η Καρυά της μουσικής – του Θοδωρή Γεωργάκη

Αναπαράσταση του Χωριάτικου Γάμου στην Καρυά! Με τις κοφοπούλες οι συμπεθέρες!

Ο ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΠΕΡΙΣΤΕΡΗΣ ΗΧΟΓΡΑΦΕΙ ΤΟ 1966 ΣΤΗΝ ΚΑΡΥΑ!

Τον Ιούλιο του 1966, ο εξαίρετος μουσικός και πρωτοψάλτης στην Μητρόπολη Αθηνών ο Σπύρος Περιστέρης, επισκέφθηκε την Βόνιτσα και την Λευκάδα, για να καταγράψει ακουστικά σε κασετόφωνο της εποχής τα δημοτικά τραγούδια των δύο τόπων. Στην Λευκάδα έμεινε επί δεκαπενθήμερο και είχε επιτόπιες επαφές με τον απλό κόσμο της Λευκαδίτικης παραδοσιακής μουσικής, με επίκεντρο την Καρυά, στην πλατεία της οποίας άκουσε δια ζώσης να τραγουδούν ηλικιωμένοι άνδρες και γυναίκες, τους οποίους κατέγραψε. Αυτά τα τραγούδια διασώθηκαν και φτάνουν μέχρι τις μέρες μας, να κυκλοφορούν αυτούσια στον ηλεκτρονικό χώρο του ΥΟU TUBE, προσβάσιμα σε κάθε ενδιαφερόμενο για τα Λευκαδίτικα μουσικά μας πράγματα… (Aικατερίνης Πολυμέρου – Καμηλάκη: <<Τραγούδια και χοροί της Λευκάδας. Συλλογή Σπύρου Περιστέρη. Επιμέλεια Ιωάννη Πλεμένου. ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΗΙΚΗΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ, 2010>>).

Συνολικά κατέγραψε ο Σπύρος Περιστέρης τριανταοκτώ τραγούδια, τα οποία παρουσιάζομε  παρακάτω. Δύο πολιτικού περιεχομένου, πέντε χορευτικά σε ρυθμό συρτό ή καλαματιανό, εννέα επιτραπέζια και κλέφτικα, τρία χορευτικά τσάμικα, ένα της ξενητειάς, έντεκα του γάμου, δύο κάλαντα του Λάζαρου και έξι μοιρολόγια, γιατί και το μοιρολόγι ελεγειακό τραγούδι είναι. Τα τραγούδησαν άτομα, άνδρες και γυναίκες που είχαν γεννηθεί περί το 1900, άρα είμαστε πολύ κοντά σε αυτό που ονομάζομε πρωτογενή Λευκαδίτικη Μουσική παράδοση. Στην  αναφορά του κάθε τραγουδιού, στον παρακάτω σχετικό πίνακα, υπάρχει και ο τραγουδιστής που το τραγουδά και η ηλικία του. Αν εμβαθύνει, όμως, ο αναγνώστης θα δει σημαντικά πράγματα σε αυτές τις ηχογραφήσεις του Σπύρου Περιστέρη.

Πρώτον. Απ’ τον τίτλο του κάθε τραγουδιού,  το άκουσμά του, την ντοπιολαλιά του και το θεματικό του περιεχόμενο, μπορούμε να αναγνωρίσομε  δεκατρία τραγούδια, που δεν είναι  ντόπια Λευκαδίτικα, αλλά <<φερτά>> απ’ την ηπειρωτική Ελλάδα, εκ των οποίων δεκατριών τα εννέα επιτραπέζια και κλέφτικα, τα τρία τσάμικα, (Διαμάντω, Γκόλφω και Όλα τα πουλάκια) και ένα της ξενητειάς. Δεύτερον. Τα δύο τραγούδια, τα Λαζαρικά, είναι τα Καρσάνικα κάλαντα του Λάζαρου, εδώ να σημειώσομε, πως άλλα κάλαντα ακούγονταν στα χωριά των Σφακιωτών. Τα έξι μοιρολόγια, που τραγουδήθηκαν από γυναίκες της Καρυάς, είναι τραγούδια ελεγειακά και πένθιμα… Απλά, να αναφέρομε, πως, τα Λευκαδίτικα μοιρολόγια ποικίλουν από χωριό σε χωριό, αλλά είναι μοναδικά στο είδος τους και εφάμιλλα των περίφημων Μανιάτικων μοιρολογιών! Τρίτον. Απομένουν τα ένδεκα τραγούδια του γάμου, τα οποία είναι αμιγώς Λευκαδίτικα και μάλιστα απ’ τα καλύτερα του είδους σε όλη την Ελλάδα, αφού καλύπτουν, όπως προαναφέρθηκε, όλα τα στάδια και όλες τις εκφάνσεις του Λευκαδίτικου γάμου, που κρατούσε μια εβδομάδα, με τα πολυποίκιλα Λευκαδίτικα έθιμα! Τραγούδι για τα προζύμια του γαμπρού και της νύφης, τραγούδι για τα Καρφώματα, τραγούδι για την πεθερά, τραγούδι για την τάβλα, (το τραπέζι του γαμπρού) και  κορυφαίο είναι το συγκινητικό <<Φκήσου με μανούλα μου>>.

Η Καρυά της μουσικής – του Θοδωρή Γεωργάκη

O Σπύρος Περιστέρης, Αρχιψάλτης στην Μητρόπολη Αθηνών!

Απομένουν, κατά την δική μας άποψη, αλλά και άλλων μουσικολόγων του νησιού,  τα πέντε ερωτικά χορευτικά σε ρυθμό συρτό και καλαματιανό τα οποία άκρως ενδιαφέρουν την έρευνα μας, αφού είναι αυθεντικά Λευκαδίτικα χορευτικά τραγούδια, που τόσο ανάγκη έχει σήμερα το νησί μας, όπου, στα Λαϊκά του πανηγύρια, δεν ακούγεται η τοπική μας παράδοση, αλλά τα γνωστά <<σουξεδάκια>>  και τα <<σλόγκαν>> της εποχής με τον πρόχειρο στίχο, αλλά με το πρόσχαρο ύφος και τον κεφάτο ρυθμό…  Να αναφέρομε αυτά τα πέντε ερωτικά χορευτικά Λευκαδίτικα τραγούδια που περιέχει η ηχογράφηση στα 1966 του Σπύρου Περιστέρι: <<Άσπρα μου πουλιά>>, <<Είχα μιαν αγάπη>>, <<Ας παν να δουν τα μάτια μου>>, <<Είχα καρδιά που άνθιζε>>, <<Χίλια φλουριά να ξόδιαζα>>.  Ο σχετικός πίνακας, με τους τραγουδιστές, το είδος του τραγουδιού, αλλά και την ηλικία των τραγουδιστών ακολουθεί:

<<Ως πότε η ξένη ακρίδα>>. Πολιτικό εμβατήριο. Τραγουδά ο Άγγελος Φίλιππας απ’ τον Δρυμώνα, ετών 53 στα μέσα της δεκαετίας του 1960, όταν έγινε η ηχογράφηση του Σπύρου Περιστέρη (1966).

<<Ω λυγερόν και κοπτερόν σπαθί μου>>. Επαναστατικό εμβατήριο. Τραγουδά ο Άγγελος Φίλιππας.

<<Χίλια φλουριά να ξόδιαζα>>. Ερωτικό καθιστό. Τραγουδά ο Άγγελος Φίλιππας.

<<Άσπρα μου πουλιά>>. Ερωτικό συρτό. Τραγουδά ο Άγγελος Φίλιππας.

<<Διψάν οι κάμποι για νερό>>. Επιτραπέζιο. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός απ’ τον Αλέξανδρο, ετών 63.

<<Στον ίσκιο κάτω απ’ τις ελιές>>. Κλέφτικο. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός

<<Τρεις περδικούλες κάθονταν>> Επιτραπέζιο. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.

<<Κι αν πας πουλί μου στη Φραγκιά>>. Επιτραπέζιο. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.

<<Είχα μιαν αγάπη>>. Ερωτικό καλαματιανό. Τραγουδά η Ελένη Ζαβιτσάνου απ’ την Καρυά, ετών 62,

<<Όλα τα πουλάκια>>. Τσάμικος ερωτικός. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.

<<Είχα καρδιά που άνθιζε>>. Ερωτικός συρτός. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.

<<Καιρούς πόχουν τα μάτια μου>>. Της ξενητειάς. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.

<<Καλώς ορίστε φίλοι μου>>. Επιτραπέζιο. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.

<<Δεν είναι κρίμα να χαθώ>> Επιτραπέζιο. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.

<<Κυρά Φανερωμένη μου>> Του γάμου. Τραγουδά η Ελλένη Ζαβιτσάνου.

<<Τώρα στα Καρφώματά μου>> Του γάμου. Τραγουδά η Σπυριδούλα Κατωπόδη.

<<Αφήνω γεια στη μάνα μου>>. Του γάμου. Τραγουδά η Σπυριδούλα Κατωπόδη

<<Σήτα μου καλή μου σήτα>>. Του γάμου. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.

<<Έλα μάνα ασημωσέ το>>. Του γάμου. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.

<<Γαμπρέ μου το προζύμι σου>> Του γάμου. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.

<<Ω Χριστέ και τι μ’ αρέσει του καλού γαμπρού η τάβλα>>. Του γάμου. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττό.

<<Καημένοι χρόνοι και καιροί>> Επιτραπέζιο. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.

<<Νάμουν αγέρι δροσερό>>. Του γάμου. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.

<<Αφήνω γεια πατέρα μου>> Του γάμου. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.

<<Τώρα το πρωί>> Του γάμου. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.

<<Εμπήκε η νύφη στο χορό>> Του γάμου. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.

<<Διαμάντω>>. Ερωτικός Τσάμικος. Τραγουδά ο Νίκος Βρυώνης.

<<Εσείς βουνά της Κορυτσάς>>. Ιστορικό. Τραγουδά ο Δημήτριος Κολογκιός, ετών 41.

<<Η Γκόλφω>>

<<Ας παν να δουν τα μάτια μου>> Ερωτικό. Τραγουδά ο Δημήτριος Κολογκιός.

<<Του Μάρκου Μπότσαρη>>. Κλέφτικο. Τραγουδά ο Δημήτριος Κολογκιός.

<<Κάλαντα του Λάζαρου στην Καρυά>>. Τραγουδά ο Βασίλης Κακλαμάνης.

<<Κάλαντα του Λάζαρου στην Καρυά>> Τραγουδά ο Ναπολέων Δουβίτσας.

<<Τίποτα δεν ζήλεψα>> Μοιρολόγι. Τραγουδά η Σπυριδούλα Κατωπόδη.

<<Για πες μας αδερφούλη μου>>, Μοιρολόγι. Τραγουδά η Γεωργία Σταύρακα

<<Εψές προψές περνούσα>>. Μοιρολόγι. Τραγουδά η Γεωργία Σταύρακα.

<<Παρακαλώ τη μοίρα μου>>. Ομαδικό μοιρολόγι.

<<Τρεις αντρειωμένοι βούλονται>> Μοιρολόγι. Τραγουδά η Μαρία Ζαβιτσάνου, ετών 76.

<<Γυναίκες οπού τύχαμε κι όπου συναπαντύχαμε>>. Μοιρολόγι. Τραγουδά η Χριστίνα Αραβανή ετών 67.

      Mετά την ανωτέρω παρουσίαση και των τριανταοκτώ τραγουδιών, που ηχογράφησε ο Σπύρος Περιστέρης στην Καρυά το καλοκαίρι του 1966, οφείλομε να ξεχωρίσομε αυτά τα πέντε, κατά τη γνώμη μας, αυθεντικά Λευκαδίτικα τραγούδια σε λόγια και σε ύφος, προκειμένου να είναι σε πρώτη ζήτηση για μελλοντική μελοποίηση, αφού έχομε ολοκάθαρα τον σκοπό τους, πράγμα που διευκολύνει κάθε φιλόδοξο μουσικό δημιουργό… Να υπενθυμίσομε πως στην ηχογράφηση έπαιξε κλαρίνο ο Νίκος Βρυώνης, βιολί ο Γιώργος Βερύκιος, λαούτο ο Σταύρος Κατωπόδης  ή Μαστροσταύρος, ακορντεόν ο Νίκος Κατωπόδης, γιός του ανωτέρω Μαστροσταύρου.

Η Καρυά της μουσικής – του Θοδωρή Γεωργάκη

Στην πλατεία της Καρυάς! Θεσπέσια Καρσάνα!

 

ΑΣ ΠΑΝ ΝΑ ΔΟΥΝ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΜΟΥ

Ερωτικό σε ρυθμό 7/8. Παίζει φλογέρα και τραγουδά ο Δημήτρης Κολογγιός, απ’ την Απόλπαινα, ετών 41.

Ας παν να δουν τα μάτια μου πως τα περνά η αγάπη μου

Μην ηύρε αλλού κι αγάπησε και μένα με παράτησε

Αντε καημένη καρδιά μου πονεμένη

Ποιος σούπε δεντρουλάκι μου δεν σ’ αγαπώ πουλί πουλάκι μου

Αντε καημένη καρδιά μου πονεμένη

Αν στο πε ο ήλιος να μη βγει, τ’ αστρί να μη φανερωθεί

Άντε καημένη καρδιά μου πονεμένη.

 

ΧΙΛΙΑ ΦΛΟΥΡΙΑ ΝΑ ΞΟΔΕΥΑ

Ερωτικό καθιστό. Τραγουδά ο Άγγελος Φίλιππας, ετών 53 απ’ τον Άγιο Νικήτα.

Χίλια φλουριά εξόδιασα

να κάμω περιβόλι

και περιβόλι έκαμα

τη δόλια τη καρδιά μου

φτεύω μηλιές και κυδωνιές

να τραγουδούνε όλοι.

 

ΑΣΠΡΑ ΜΟΥ ΠΟΥΛΙΑ

Ερωτικό χορευτικό συρτό. Τραγουδά ο Άγγελος Φίλιππας, ως άνω.

Άσπρα μου πουλιά μαύρα μου χελιδόνια

Αυτού ψηλά που πέτεστε, κι αυτού ψηλά που πάτε

Μην την είδατε τη Ρήνη την φρεγάδα

Εψές την είδαμε στης πόλης τα μπουγάζια.

 

ΕΙΧΑ ΜΙΑΝ ΑΓΑΠΗ

Ερωτικός χορευτικός συρτός. Τραγουδά η Ελένη Ζαβιτσάνου, ετών 62, απ’ την Καρυά.

Είχα μιαν αγάπη, πέστο πουλί μου πέστο

Είχα μια αγάπη στον καιρό μου

Κ’ αυτή ήταν τα μάτια μου κι υτή ήταν το φως μου

Και την αγαπούσα πιστά και τιμημένα

Πέστο πουλί μου πέστο

Κι αυτή η αφιλότιμη κορόϊδευε μ’ εμένα

Ένα Σαββάτο βράδυ περνώ στη γειτονιά της

Και σαν την καλησπέρισα και κράζω τ’ όνομά της

Καλησπέρα μήλο, μήλο και πορτοκάλι

Σαν κ’ εσένα μάτια μου στον κόσμο δεν είν’ άλλη

 

ΕΙΧΑ ΚΑΡΔΙΑ ΠΟΥ ΑΝΘΙΖΕ

Ερωτικός χορός συρτός – καλαματιανός. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός, ετών 63, απ’ τον Αλέξανδρο.

Είχα καρδιά που άνθιζε όπως το περιβόλι

Είχα μπαξέ βασιλικό που τον ζηλεύαν όλοι

Κι ο έρωτας σαν τ’ άκουσε περίεργο του φάνη

Τη φορεσά του φόρεσε κι ήρτε και με γελάει

Και τα κλειδιά μου γύρεψε να μπει να σεργιανίσει

Κ’ εγώ δεν τον εγνώριζα και τα κλειδιά του δίνω

Και κλειδοκράτη στην καρδιά τον έρωτα αφήνω.

Η Καρυά της μουσικής – του Θοδωρή Γεωργάκη

Γάμος στην Εξάνθεια, με τους Καρσάνους οργανοπαίχτες, νομίζω, Λευτέρη Κακλαμάνη η Μπουμπούλια με το βιολί και τον Σπύρο Κατωπόδη ή Λούντρο στο κλαρίνο!

ΤΑ ΚΑΡΣΑΝΙΚΑ ΣΚΩΠΤΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ!

Ένα εκπληκτικό Καρσάνικο σκωπτικό τραγούδι, που σατιρίζει τον νεοπλουτισμό κάποιου Καρσάνου και τις φανέστρες του στην πλατεία!  Το  άκουσα απ’ την Καρσάνα βαβά μου την Βασίλω, η οποία ήταν Μπέλτσαινα απ’ το Φεγγαράκι της Καρυάς, καταγωγή  που έφερε με μεγάλη περηφάνεια! <<Εγώ είμαι απ’ το Φεγγαράκι>> την άκουγα πολλές φορές να λέει! Το Φεγγαράκι όντως είναι η καλύτερη συνοικία της Καρυάς με προσανατολισμό ανατολικό και προφανώς συνοικία παλιών νοικοκυραίων Καρσάνων, γι αυτό και αναφέρεται  στο εν λόγω τραγούδι, το οποίο περιλαμβάνει και ο Πανταζής Κοντομίχης με τίτλο, όμως, <<Ο Φίλιππος απ’ την Καρυά>>, και με τέσσερεις στίχους μόνο. Προφανώς κυκλοφορούσε στο χωριό σε παραλλαγές, ανάλογα με την περίπτωση…

Ο ΝΙΚΟΛΗΣ ΑΠ’ ΤΗΝ ΚΑΡΥΑ

Ο Νικολής απ’ την Καρυά σαν περπατεί και σκίζει

Τα έχει και τα πλούτη του σε όλους τα λιμπίζει

Έχει βαρέλια δώδεκα έχει καπάσες δέκα

Και περπατεί καμαρωτός ώσπου να βρει γυναίκα

Κι άμα ν’ έβρει τη κυρούλα, βάρα του με μια βεργούλα

Θε να  ζει στο Φεγγαράκι όλο γούστο και μεράκι

Θ’ ανεβαίνει στην πλατεία κι όλο βόλτες σολενδία

Με πουκάμισο ασπράδα και καινούργια μπουραζάνα

Τον τηράν οι Νικαρυώτες και θιαμαίνονται τις βόλτες

Τον θιαμαίνεται μια χήρα… Αχ η κούρβα δεν τον πήρα…

Ο Νικολής απ’ την Καρυά καμαρωτός γυρίζει

Τα έχει και τα πλούτη του πέντε σακιά γιομίζει.

Για να δούμε  κάποιες λέξεις, ή φράσεις απ’ το τραγούδι,  που έχουν ενδιαφέρον για την ντοπιολαλιά τους και το περιεχόμενό τους. Πρώτα η φράση <<βάρτου με μια βεργούλα>>, είναι  πράγματι μια εξαίσια επινόηση των Λευκαδίων χωρικών, προκειμένου να δείξουν πως κάποιος, μετά από μια σωστή του επιλογή, ή ενέργεια, ήταν τόσο ωφέλιμη,  που του έφερε προκοπή, ώστε τον κατέστησε αξιομνημόνευτο στο χωριό… Koντολογίς, δεν έχει καμιά ανάγκη πια… Έπειτα η λέξη <<Νικαρυώτες>>, είναι ποιητική μορφή της λέξης Καρυώτες, αφού έτσι αποκαλούνταν αρχικά οι κάτοικοι της Καρυάς και έπειτα επεκράτησε  ο όρος Καρσάνοι, κάτι αντίστοιχο συνέβη με τους Σφακιώτες, που από κάποιο χρονικό σημείο και μετά επεκράτησε ο όρος Σφακισάνοι.  Έτσι προκύπτει πως απ’ την Καρυά κατάγονταν ο ιδρυτής του χωριού Καρυώτη, ο οποίος εγκαταστάθηκε στο παλιό χωριό αρχικά, για αυτό και πάντα αυτό το χωριό δεν το αποκαλούσαν  σε πτώση ονομαστική, αλλά σε γενική, <<Στου Καρυώτη>>! Τον όρο <<Νικαρυώτες, ή Καρυώτες >> για τους σημερινούς Καρσάνους τον αναφέρει και ο Πανταζής Κοντομίχης, ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ, σε ένα άλλο σκωπτικό τραγούδι απ’ την Καρυά, που ακολουθεί παρακάτω, με τίτλο ΠΩΣ ΤΑ ΣΠΕΡΝΟΥΝ ΤΑ ΚΟΥΚΙΑ! Τέλος η λέξη <<Σολενδία>> είναι μια ωραία, ποιητική θα λέγαμε έκφραση, που σημαίνει βολτάρω μόνος μου με έπαρση και με καμάρι!

Η Καρυά της μουσικής – του Θοδωρή Γεωργάκη

Γυμνάσιο Καρυάς! Δεκαετία του 1960, με τα πηλίκια!

Ακολουθεί, όπως σας προϊδεάσαμε παραπάνω,  ένα ακόμη σκωπτικό τραγούδι με τίτλο ΠΩΣ ΤΑ ΣΠΕΡΝΟΥΝ ΤΑ ΚΟΥΚΙΑ, που φαίνεται πως συνοδεύεται και  με παντομίμα, κάτι ανάλογο, περίπου, που συμβαίνει και με το γνωστό στο πανελλήνιο σκωπτικό τραγούδι με τίτλο <<Πως το τρίβουν το πιπέρι>>. Μπορεί να μην διεκδικεί ρυθμό και ευθυμία σαν σκωπτικό, όμως έχει ιδιαίτερη αξία, θαρρούμε,  για δύο κυρίως ιστορικοκοινωνικούς λόγους. Πρώτον, μας αποκαλύπτει  άλλη μια φορά τον όρο Νικαρυώτες ή Καρυώτες και δεύτερον μας επιβεβαιώνει αυτό το οποίο γνωρίζομε όλοι, πως, απ’ τα βάθη των αιώνων, κυρίως τα Μπροστινά χωριά του νησιού μας, με τον γλίσχρο και κακοτράχαλο κλήρο, αναγκάζονταν να περάσουν απέναντι στο Ξηρόμερο, στο ανωτέρω τραγουδάκι στον έφορο χώρο της  Περατιάς, που εκτείνεται μέχρι την θάλασσα του Παλιοχαλιά και το σημερινό χωριό της Πλαγιάς, για να καλλιεργήσουν όσπρια και σιτηρά, για την επιβίωσή τους! <<Πάμε στη Στεριά>>, ήταν η Λευκαδίτκη έκφραση, εννοώντας σαν Στεριά την απέναντι περιοχή του Ξηρόμερου, <<πέρα απ’ τ’ αυλάκι>>… Σε ότι αφορά των όρο <<Νικαρυώτες>> μεταφέρομε αυτούσια την Παρατήρηση του Πανταζή Κοντομίχη, που συνοδεύει το τραγούδι:

<<Το όνομα Νικαρυά και Νικαρυώτες του τραγουδιού, είναι, προφανώς, παραφθορά της λέξεως Καρυά, στην Καρυά, άρα στη (ν)Καρυά, στη Νικαριά. Στη συλλογή Δημ. Τραγουδιών του Δημ. Πετρόπουλου, τόμος  Β, σελίδα 210, δημοσιεύεται παραλλαγή του τραγουδιού που αρχίζει: Πέρασα, ξεπέρασα στων Καρυώτων τα χωριά, έτσι δα τα σπέρνουνε οι Καρυώτες τα κουκιά>>.

ΠΩΣ ΤΑ ΣΠΕΡΝΟΥΝ ΤΑ ΚΟΥΚΙΑ

Πέρασα μωρές παιδιά πέρασ’ απ’ τη Νικαρυά

Κ΄είδα πόσπερναν κουκιά

Έτσι δα τα σπέρνουνε Νικαρυώτες τα κουκιά

Πέρα κει στην Περατιά

Κ’ είδα πως μαζεύουνε Νικαρυώτες τα κουκιά

Κ’ είδα πως τ’ αλώνιζαν, έτσι δα τ’ αλώνιζαν

Κ’ είδα πως τα τρώγανε, έτσι δα τα τρώγανε

Νικαρυώτες τα κουκιά…

Η Καρυά της μουσικής – του Θοδωρή Γεωργάκη

Ο Απόλλωνας Καρυάς!

Η ευρυματικότητα, όμως, και το λεπτό χιούμορ των Καρσάνων, απ’ τα βάθη των αιώνων,  τους οδηγεί σε αυτά τα σκωπτικά τραγούδια, που είναι πράγματι εκπληκτικά, όπως δύο ακόμη, που ακολουθούν  παρακάτω, τα οποία καταγράφει και αυτά ο Πανταζής Κοντομίχης, όμως  εδώ θα τα παρουσιάσω, όπως τα άκουσα απ’ τον  Στέφανο Βλάχο ή Μπέλτσο, αδερφό της Βαβάς μου, ο οποίος, τις δεκαετίες του 1960 – 70 γύριζε στα χωριά των Σφακιωτών, με μια ψαριά φοράδα, και μάζευε τα χοντροσκούτια του αργαλειού, μαντανίες, καρπέτες,  σαγιάσματα και τα πήγαινε στην νεροτροβιά στο Μοναστηράκι, ένας εκπληκτικός άνθρωπος με φοβερό χιούμορ, που  αντιλαλούσαν οι γειτονιές απ’ τις  φωνές του, σαν έφτανε στο χωριό  και λόγω συγγένειας κάθονταν για καφέ στο σπίτι μας!

ΜΗΝ ΠΕΡΠΑΤΑΣ ΤΑΡΝΑΝΙΣΤΑ

Μην περπατάς ταρνανιστά και σειέσαι και λυγιέσαι

Και μας μαραίνεις τα παιδιά και δεν τα συλλογιέσαι

Εμάρανες κι έναν παπά κι έναν καημένο διάκο

Και ξωπετάει τα ράσα του και ξωπετάει το ράσο

Σύρτε σταυροί στους ουρανούς στα μοναστήρια ούλα

Κ’ εγώ θα πάω να παντρευτώ να πάρω τη Γιαννούλα

Πούχει τα χείλη κόκκινα και ρούσα τα μαλλάκια

Κ’ εγώ γλυκά σας χαιρετώ, αντίο σας ρασάκια…

(Καρυά)

 

ΔΥΟ ΠΟΥΛΑΚΙΑ ΤΑ ΚΑΗΜΕΝΑ

Δυο πουλάκια τα καημένα πάνε κ’ ερχονται για μένα

Τόνα το πουλί αγαπάω τ’ άλλο παίζω και γελάω

Τόνα το ταϊζω μέλι τ’ άλλο κόκκινο πιπέρι

Χελιδόνι μου ν’ απέχεις κι από μένα μην παντέχεις

Πως ν’ απέχω απ’ την αγάπη πόπαθα πολλά για δαύτη

Που η αγάπη είναι βελόνι μέσα στην καρδιά αγγελώνει

Που μ’ αγκέλωσε κ’ εμένα, κάθε νιο κα μάνας γέννα

(Καρυά)

Η ΚΑΡΥΑ ΚΑΙ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΑΡΜΑΤΩΛΟΥ ΣΚΑΛΤΣΟΔΗΜΟΥ

Η πλούσια μουσική παράδοση της Καρυάς, η οποία, όπως προαναφέραμε, χάνεται στα βάθη των αιώνων, έχει μια ιδιαιτερότητα σε ότι αφορά ένα κλέφτικο τραγούδι, που αναφέρεται στα 1806 και αφορά τον Αρματωλό Δήμο Σκαλτσά, γνωστό σαν Σκαλτσοδήμο, απ’ την Αρτοτίνα της Φωκίδας. Στην εφημερίδα <<ΚΑΡΣΑΝΙΚΑ ΝΕΑ>>, τεύχος Νο 36, Σεπτεμβρίου – Οκτωβρίου 2000, δημοσιεύεται ένα άρθρο του Δημητρίου Κατωπόδη με τίτλο: <<Ο ΚΛΕΦΤΑΡΜΑΤΩΛΟΣ ΔΗΜΟΣ ΣΚΑΛΤΣΑΣ (ΣΚΑΛΤΣΟΔΗΜΟΣ) ΚΑΙ Η ΚΑΡΥΑ>>. Στο άρθρο αυτό παρουσιάζεται ο Αρματωλός Σκαλτσοδήμος να διασκεδάζει στην πλατεία της Καρυάς με τα παλικάρια του και ανάμεσά τους να έχουν μια ομορφονιά, την Ρήνη, που τους κερνάει, την κόρη του φιλότουρκου κοτσάμπαση της Δωρίδας Αναγνώστη Μπάμπαλη, η οποία κανονικά ονομάζονταν Κρουστάλλω, και για την οικονομία του κλέφτικου τραγουδιού αποκαλείται Ρήνη, (Ειρήνη).

Αλλάς ας δούμε τα ωραίο αυτό θέμα, που έχει άμεση, ή έμμεση σχέση με την Καρυά… Αυτό θα το διερευνήσομε παρακάτω. Ο Σκαλτσοδήμος, σύμφωνα με τον συντοπίτη του συγγραφέα Κώστα Δημόπουλο, γεννήθηκε στην Αρτοτίνα το 1760 και πέθανε το 1826. Ανέπτυξε μια μεγάλη Κλέφτικη δράση, είχε στον νταϊφά του, μάλιστα, τον Αθανάσιο Διάκο, και είχε γίνει ο φόβος των τούρκων στα Βαρδούσια, πήρε δε μέρος και στην μάχη της Άμπλιανης το 1824. Νωρίτερα το 1806, μαζί με άλλα 1300 παλικάρια απ’ την Δωρίδα, κυνηγημένος απ’ τον Αλή Πασά, τον οποίο δεν θέλησε να προσκυνήσει, κατέφυγε στην Αγία Μαύρα. Και εδώ, η άφιξή του στην Λευκάδα, προφανώς, έχοντας μαζί του και την απαχθείσα Ρήνη, αρχίζουν οι υποθέσεις, κατά πόσον η αναφερόμενη Καρυά στο τραγούδι που τον αφορά,  είναι η Καρυά της Λευκάδος, ή η Καρυά της Δωρίδας, γιατί υπάρχει και εδώ στην Δωρίδα Άνω και Κάτω Καρυά…

Η Καρυά της μουσικής – του Θοδωρή Γεωργάκη

Σκίτσο του φημισμένου οπλαρχηγού της Ρούμελης Σκαλτσοδήμου!

Ο λόγιος Σχολάρχης της Λευκάδος, ο Ιωάννης Σταματέλος, μια αυθεντική ιστορική και πολιτιστική πηγή για τα θέματα  του 19ου αιώνα  στο νησί μας, δέχεται ότι πρόκειται για την Καρυά Λευκάδος,  συνδυάζοντας το γεγονός ότι  βρέθηκε εδώ στην Λευκάδα στα 1806 ο Σκαλτσοδήμος! Μάλιστα επικαλείται ότι το τραγούδι του Σκαλτσοδήμου το αποθησαύρισε απ’ την συλλογή  του Σπυρίδωνος Ζαμπελίου! Ο δε ό ίδιος ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος στο έργο του <<ΠΟΘΕΝ Η ΚΟΙΝΗ ΛΕΞΙΣ  ΤΡΑΓΟΥΔΩ>>, όντως καταχωρεί το μακροσκελές ποίημα <<Η αρπαγή της Ειρήνης>>, το οποίο δημοσίευσε ο Ιωάννης Σταματέλος στο περιοδικό του ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ, τεύχος 8ο στα 1873, σελίδα 407, θεωρώντας πάντα ότι είναι καθαρά Καρσάνικο αυτό το κλέφτικο τραγούδι, το οποίο παρουσιάζομε παρακάτω. Και έχει μεγάλη αξία, κυρίως γλωσσικά, γιατί περιέχει αποθεωτικά λέξεις και ύφος της Λευκαδίτικη ντοπιολαλιάς, οι οποίες σαφέστατα και  ενδυναμώνουν τον Ιωάννη Σταματέλο στην άποψή του πως το τραγούδι είναι Λευκαδίτικο.

Μες ςτης Καρυάς τον πλάτανο ν΄εκείς στην κρύα βρύση

Ο Σκαλτσοδήμος κάθεται μ’ αυτόν τον Αποστόλη

Έχουν αρνιά και ψένουνε κριάρια σουβλισμένα

Έχουν τη Ρήνη ςτο πλευρό που τους κερνάει και πίνουν

 

Κέρνα μας Ρήνη κέρνα μας ώστε να ξημερώσει

Να παγ’ η πούλια δειλινό να κάτσει το φεγγάρι

Να σκοταδιάσουν τα στενά, να πάψουν οι διαβάταις

Να παν’ οι ξένοι σπίτια τους κ’οι ντόπιοι στα δικά τους

 

Να πα κ’ εγ’ ο ξενούτσικος σε μιαν αγάπη πώχω

Στην πόρτα φλαν τριάντα δυο

Στο παραπόρτι τριάντα

Στον οβορό της λυγερής θεριά είναι δεμένα.

Το ίδιο ακριβώς κλέφτικο τραγούδι περιλαμβάνει και ο Πανταζής Κοντομίχης, στο έργο του ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ, σελίδα 127, και όπως σημειώνει στις παρατηρήσεις του, αυτό το τραγούδι το άκουσε, για πρώτη φορά,  απ’ τον  Λαϊκό οργανοπαίχτη, κλαριτζής,  Επαμεινώνδα  Σταματέλο (Σκαρτσώρας) απ’ το Φρύνι. Επομένως ο Κοντομίχης  έχει άλλο άκουσμα και όχι αυτό του Ιωάννη Σταματέλου, πράγμα που σημαίνει πως αυτό το τραγούδι ήταν γνωστό σε όλα τα χωριά της Λευκάδος απ’ τα μέσα του 19ου αιώνα! Η παραλλαγή του τραγουδιού, που καταχωρεί ο Πανταζής Κοντομίχης διαφέρει απ’ αυτή του Ιωάννη Σταματέλου…

Μες στης Καρυάς τον πλάτανο, εκεί στην κρύα βρύση

Ο Σκαλτσοδήμος κάθονταν μ’ όλο του το φουσάτο

Έχουν αρνιά και ψένουνε, κριάρια σουβλισμένα

Έχουν τη Ρήνη στο πλευρό και την παπαδοπούλα

Κέρνα μας  Ρήνη μ’ κέρνα μας, κέρνα τα παλληκάρια

Εγώ δεν είμαι δούλα σας, Δήμο να σας κεράσω

Μον’ είμαι κόρη προεστών κι αρχόντων θυγατέρα

Καταγράψαμε ανωτέρω και τις δύο Λευκαδίτικες παραλλαγές του τραγουδιού του Σκαλτσοδήμου, οι οποίες το <<πολιτογραφούν>> καθαρά Λευκαδίτικο και δη Καρσάνικο! Ας δούμε, όμως, και την άλλη άποψη, αυτή του συντοπίτη του Σκαλτσοδήμου, του προαναφερθέντα Κώστα Δημόπουλου, ο οποίος επικαλούμενος, πρώτον την ύπαρξη του χωριού με το όνομα Καρυά και στην Δωρίδα, αλλά και τον  πεζογράφο Ανδρέα Καρκαβίτσα, θεωρεί ότι τα γεγονότα που περιγράφει αυτό το τραγούδι έχουν λάβει χώρα στην Καρυά της Δωρίδας, χώρος τόσο γνώριμος για τον Αρματωλό Σκαλτσοδήμο. Δημοσιεύει δε το σχετικό εδάφιο του Ανδρέα Καρκαβίτσα, για την απαγωγή της κόρης του κοτσάμπαση, που προαναφέραμε, της Κρουστάλλως, που για την οικονομία του τραγουδιού έγινε Ρήνη…

{… Την μετέφεραν, (την Ρήνη, μετά την απαγωγή, τα παλλικάρια του Σκαλτσοδήμου) εις λημέρι όπερ είχον επί Καρυάς, τοποθεσίας οχυράς, καταφύτου από πλατάνους, τρεις ώρες απεχούσης της Αρτοτίνας..}

Καταγράψαμε ανωτέρω και τις δύο εκδοχές, κατά πόσον το περίφημο ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΣΚΑΛΤΣΟΔΗΜΟΥ, το οποίο κυκλοφορεί σε εφτά παραλλαγές, είναι Καρσάνικο, ή Λιδωρικιώτικο… Και οι δύο απόψεις έχουν, όπως παρουσιάσαμε, ισχυρά ερείσματα. Άποψή μας είναι πως το κεντρικό γεγονός του τραγουδιού  εκτυλίσσεται στην περιοχή της Καρυάς  του Λιδωρικίου.  Όμως η άφιξη του Σκαλτσοδήμου, αμέσως μετά την απαγωγή της Ρήνης, στην Λευκάδα, στα 1806, και  η φήμη και ο θρύλος που τον συνόδευε για την αντίστασή του κατά της τουρκιάς στα Βαρδούσια, αλλά και κατά του Αλή Πασά, ο οποίος ήδη πολιορκούσε εκείνα τα χρόνια την Λευκάδα, δεν πέρασε απαρατήρητη απ’ το νησί μας! Και θέριεψε η Λαϊκή Λευκαδίτικη Δημοτική Μούσα και οι ευρυματικότατοι Καρσάνοι προσάρμοσαν σε δική τους παραλλαγή το τραγούδι του Σκαλτσοδήμου, όπως προκύπτει και απ’ τις Λευκαδίτικες λέξεις του τραγουδιού <<Ξενούτσικος>> <<οβορός>>, <<παραπόρτι>>, αλλά και απ’ τα ύφος του γενικότερα, που δεν έχει καμιά σχέση με τα γνωστά κλέφτικα Ρουμελιώτικα τραγούδια…  Έκτοτε αυτό το κλέφτικο τραγούδι πέρασε στην Λαϊκή Δημοτική παράδοση του νησιού, απ’ τα μέσα του 19ου αιώνα, και τραγουδιόνταν σε όλα τα χωριά, όπως είδαμε, σύμφωνα με την μαρτυρία και του Πανταζή Κοντομίχη, ότι  το συγκεκριμένο τραγούδι σε παραπλήσια με αυτή του Ιωάννη Σταματέλου παραλλαγή, του το τραγούδησε ο Φρυνιώτης Λαϊκός Οργανοπαίχτης Σκαρτσώρας!

Ο ΥΠΕΡΟΧΟΣ ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΗΝΑΣ ΚΑΤΩΠΟΔΗΣ!

Όταν μιλάμε για τα μουσικά πράγματα της Καρυάς, αυθόρμητα έρχεται στο νου μας ένα όνομα: MΗΝΑΣ ΚΑΤΩΠΟΔΗΣ! Ότι και να γράψομε για  τον αείμνηστο πια Μηνά Κατωπόδη,  έφυγε τόσο νέος, και ενώ θα μπορούσε ακόμη να δώσει τόσα πολλά, όσα υμνητικά και αν επιστρατεύσομε κα αν επινοήσομε, είναι ελάχιστα για να εκφράσομε επακριβώς την τεράστια προσφορά του, τόσο στο χωριό του την Καρυά, όσο και στο νησί ολόκληρο. Παρά το γεγονός ότι είναι βασικά δημιούργημα του Απόλλωνα, εκεί σπούδασε την μουσική, και έγινε σπουδαίος τραγουδιστής, μα και εξ ίσου σπουδαίος κιθαρίστας και λαουτιέρης, και κατασκευαστής οργάνων, αφού κατά κάποιον τρόπον ανήκει στο έντεχνο μουσικό κομμάτι, εμείς, που τον γνωρίσαμε προσωπικά, θα κάνομε την εξαίρεση να αναφερθούμε στον πολυτάλαντο Μηνά και να αφιερώσομε αυτό το ειδικό εδάφιο στη μνήμη του, γιατί άφησε βαριά τα πατήματά του στα μουσικά μας πράγματα και αυγάτεψε το ταλέντο που πλουσιοπάροχα του είχε χαρίσει η φύση!

Η Καρυά της μουσικής – του Θοδωρή Γεωργάκη

 

Ο εκπληκτικός Μηνάς Κατωπόδης με την κιθάρα του! Ο πιο προικισμένος με μουσικό ταλέντο Καρσάνος, που άφησε σπουδαία κληρονομιά, όχι μόνο στο χωριό του, αλλά στο νησί ολόκληρο! Πολυσύνθετος άνθρωπος, επιστήμονας, αλλά  τραγουδιστής και κατασκευαστής μουσικών όργάνων και οργανοπαίχτης, κιθάρα, λαούτο και μπουζούκι, υπηρέτησε την τέχνη του Απόλλωνα με μεράκι και ζήλο, αποτελώντας την ψυχή και την καρδιά κάθε μουσικής εκδήλωσης στην Καρυά! Προσωπικά πιστεύομε πως, κορυφαία του στιγμή είναι αυτή που ερμηνεύει βαλς και παλιά ελαφρολαϊκά ελληνικά τραγούδια, σε μια σπάνια ηχογράφηση στις 15 Αυγούστου του 1985, μια ηχογράφηση που κυκλοφορεί στο YOU TUBE και είναι χάρμα ακουστικής και μελωδίας!

ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ. Οι φωτογραφίες  που φουμίζουν το κείμενο έχουν ληφθεί απ’ τον Σύλλογο Καρσάνων, από προσωπικές  ηλεκτρονικές δημοσιεύσεις κατοίκων της Καρυάς, απ’ το αρχείο του Θανάση Κατωπόδη και απ’ τις Λευκαδίτικες ηλεκτρονικές εφημερίδες  MY LEFKADA, ΑΡΩΜΑ ΛΕΥΚΑΔΑΣ  και ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΑ ΝΕΑ.

(Το ανωτέρω Μουσικό Αφιέρωμα στην Καρυά είναι απόσπασμα απ’ το υπό έκδοση βιβλίο μου με τίτλο ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΑ ΛΑΪΚΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ).

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *